W badaniu dokonano oceny dotychczasowych ścieżek rozwojowych 11 nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej z Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW11 – Bułgaria, Czechy, Chorwacja, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry), ze szczególnym uwzględnieniem roli instytucji jako ważnych determinant rozwoju gospodarczego. Podjęto także próbę określenia perspektyw rozwojowych tej grupy państw w drastycznie zmienionych warunkach wynikających z wybuchu na początku 2020 r. pandemii koronawirusa. W części retrospektywnej wskazano, że ścieżki wzrostu gospodarczego w krajach EŚW11 w latach 1990–2019 prowadziły do zmniejszania historycznego dystansu rozwojowego do Europy Zachodniej (UE15).
Proces ten najszybciej zachodził w Polsce. Znaczny wzrost gospodarczy krajów EŚW był głównie efektem niskich kosztów pracy. Kraje te jednak nie zdołały stworzyć strukturalnych podwalin trwałej przewagi komparatywnej, wynikającej z innowacyjności gospodarki i dużego postępu technicznego w wytwarzanych produktach. Podobnie nie udało się też zbudować systemu instytucji promujących trwały wzrost gospodarczy. W wyniku transformacji ustrojowej i członkostwa w Unii Europejskiej w krajach EŚW powstał ład instytucjonalny, który nazwano „kapitalizmem patchworkowym”. Jego najważniejszym wyróżnikiem jest współistnienie luźno powiązanych, niekomplementarnych instytucji, przeszczepionych z różnych modeli zachodnioeuropejskiego kapitalizmu oraz odziedziczonych z przeszłości.
Wybuch pandemii koronawirusa oznacza bezprecedensowy negatywny szok zewnętrzny, który może doprowadzić do osiągnięcia punktu zwrotnego w dotychczasowych trajektoriach rozwoju gospodarczego i instytucjonalnego krajów EŚW oraz ich otoczenia międzynarodowego. Dlatego też w części prospektywnej-opracowania podjęto próbę zasygnalizowania najważniejszych implikacji gospodarczych pandemii COVID-19, ze szczególnym uwzględnieniem rynku pracy.
Zostały one przedstawione na pięciu powiązanych ze sobą poziomach:
- makroekonomicznym,
- mezoekonomicznym,
- mikroekonomicznym,
- instytucjonalnym
- globalnym.
Przebieg epidemii ujawnił m.in. zawodność mechanizmów rynkowych i ogromną skalę interwencji państw narodowych, których władze balansują między ograniczaniem strat potencjału ludzkiego a utratą potencjału gospodarczego. Równolegle dokonuje się też zamiana wolności na bezpieczeństwo – występuje wzrost autorytaryzmu i roli państwa; tendencji tej towarzyszy wzrost zapotrzebowania społecznego na obostrzenia, regulacje, nakazy i zakazy zwiększające bezpieczeństwo zdrowotne.
Pandemia COVID-19 przyspieszyła zapowiadane spowolnienie gospodarcze, którego negatywne skutki dotkną rynki pracy, zwłaszcza w krajach zajmujących niekorzystne miejsce w globalnym łańcuchu tworzenia wartości dodanej. W Polsce konsekwencje kryzysu będą odczuwalne nieco słabiej niż w większości krajów EŚW i dotkną przede wszystkim miejsca pracy w przemyśle, co nasili tendencję do deregulacji rynku pracy. Możliwe są też trwałe zmiany struktury popytu na pracę: wzrośnie zakres prekaryzacji i udział nisko opłacanej, pozbawionej osłon socjalnych, nadzorowanej przez algorytmy i w dużym stopniu zautomatyzowanej pracy.