Katedra Geografii Ekonomicznej istnieje w SGH od momentu wprowadzenia w Uczelni katedr jako jej podstawowych jednostek dydaktycznych i badawczych. Jej powstanie wynikało z faktu, iż już od początku działalności Wyższych Kursów Handlowych, a więc od roku 1906, geografia ekonomiczna była przedmiotem nauczania jako dyscyplina o charakterze ogólno-ekonomicznym. Wykłady z geografii ekonomicznej prowadzono bez przerwy przez cały okres istnienia Uczelni. Są adresowane do wszystkich studentów.
Katedra Geografii Ekonomicznej SGH była zawsze ważnym ośrodkiem dydaktycznym i badawczym w Polsce. Było to możliwe dzięki wybitnym uczonym, którzy nią kierowali, a mianowicie Antoniemu Sujkowskiemu, Jerzemu Lothowi, Mieczysławowi Fleszarowi, Stanisławowi Berezowskiemu i Irenie Fierli. Przez pewien czas w Katedrze Geografii Ekonomicznej działały dwa niezależne zakłady zajmujące się problematyką krajową i międzynarodową. Obecnie Katedra nie ma struktury zakładowej.
Celem istnienia Katedry Geografii Ekonomicznej jest dydaktyka w zakresie ogólnej geografii ekonomicznej, geografii branżowej oraz gospodarki przestrzennej ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień lokalizacji podmiotów gospodarczych. Katedra prowadzi także badania naukowe o charakterze makro i mikrogeograficznym. Koncentrują się one wokół analizy lokalizacji firm, rozwoju regionalnego i organizacji przestrzennej gospodarki.
Geografia ekonomiczna, będąc subdyscypliną nauk geograficznych, jest zarazem zyskującym coraz większe znaczenie obszarem badań podejmowanych przez przedstawicieli innych nauk, zwłaszcza ekonomicznych. Te studia dotyczą przestrzennej konfiguracji firm, dziedzin działalności gospodarczej i gospodarek narodowych we wszystkich formach ich przejawiania się w ramach kształtującej się gospodarki globalnej. Dotychczas geografia ekonomiczna koncentrowała swoje zainteresowania wokół problematyki systemów osadniczych, struktury i hierarchii jednostek osadniczych, optymalnej lokalizacji działalności gospodarczej i jej przestrzennej struktury. W związku z tym organizującą koncepcją badawczą była teoria lokalizacji, zaś główne narzędzie badań stanowiły metody i techniki optymalizacji.
Ten nurt ciągle obecny we współczesnej geografii ekonomicznej jest obecnie wypierany przez problemy badawcze związane z globalizacją, rozwojem regionalnym i lokalnym, innowacjami, restrukturyzacją przestrzennych systemów ekonomicznych różnego typu i różnej skali przestrzennej i przestrzennymi aspektami (uwarunkowaniami) zarządzania. Podejmowane w tym zakresie badania pozostają pod silnym wpływem teorii handlu międzynarodowego, a kluczowe znaczenie w podejmowanych analizach mają zagadnienia związane z korzyściami aglomeracji, dynamiką przychodów oraz niedoskonałą konkurencją.
Współczesne badania podejmowane przez geografów ekonomicznych i na obszarze pola badawczego geografii ekonomicznej (czego przykładem może być tzw. nowa geografia ekonomiczna) dotyczą rozpatrywanych w globalnej perspektywie zagadnień rozwoju regionalnego i lokalnego oraz formowania się przestrzennych struktur działalności gospodarczej. Badania te skupiają się na zagadnieniach:
- globalnej integracjii ekonomicznej (migracja przemysłów i kapitału, międzynarodowe przepływy dóbr i usług oraz czynników produkcji, uwarunkowania wzrostu gospodarczego gospodarek narodowych i regionalnych);
- przestrzennej struktury podmiotów gospodarczych i ich lokalizacji (lokalizacja, restrukturyzacja, konkurencyjność, przestrzenne struktury sieciowe, klastry, struktury czasowo-przestrzenne, rozwój regionalny i lokalny, glokalizacja, marketing terytorialny);
- geografia wiedzy i innowacji (innowacje i wiedza jako czynniki rozwoju gospodarki i regionów, przestrzenne systemy innowacyjne, uwarunkowania rozwoju gospodarki opartej na wiedzy);
- kapitał ludzki i społeczny w przestrzennych procesach wzrostu (rynki pracy jako kategoria przestrzenna, sposoby wykorzystywania czynnika ludzkiego w gospodarce, społeczne i kulturowe uwarunkowania rozwoju gospodarczego krajów i regionów, polityczne i instytucjonalne uwarunkowania rozwoju gospodarczego krajów i regionów);
- globalna transformacja gospodarki (rozwój zrównoważony, bariery wzrostu gospodarczego, międzynarodowa integracja regionalna, globalna perspektywa rozwoju lokalnego i regionalnego, globalne implikacje rozwoju regionalnego i lokalnego, marketing narodów).
Aktualne zainteresowania badawcze pracowników naukowych Katedry Geografii Ekonomicznej i współpracujących z nimi doktorantów są w pełni zgodne ze współczesnymi kierunkami badawczymi geografii ekonomicznej na świecie, dotyczą bowiem:
- studiów nad integracją europejską i jej implikacji dla polskiej gospodarki;
- bezpośrednich inwestycji zagranicznych i uwarunkowań ich lokalizacji;
- lokalizacji podmiotów gospodarczych;
- zewnętrznych (globalnych i europejskich) uwarunkowań rozwoju miast;
- rozwoju regionalnego i lokalnego;
- restrukturyzacji aglomeracji przemysłowych;
- wiedzy i innowacji jako czynnika rozwoju regionalnego;
- przestrzennych uwarunkowań komunikacji międzyludzkiej.
/opracował: Kazimierz Kuciński/
KATEDRA GEOGRAFII EKONOMICZNEJ 2016-2020
Przewodnią ideą minionych czterech lat była w naszej Uczelni koncepcja trójseryjnej szkoły szkół, które miały być silne instytutami, bo katedry uznano za passe. Przygotowania do wdrożenia tej koncepcji zmiotły wiele katedr, ale jak to zwykle z wiatrem historii bywa zmiata on niemal wszystko pozostawiając jednak przez przeoczenie, lub na wszelki wypadek, nieco reliktów będących ostoją tradycji i pomostem między dawnymi a nowymi czasy. Jednym z takich reliktów jest Katedra Geografii Ekonomicznej.
Katedry powstają na uczelniach wyższych i istnieją po to, by wybitnemu profesorowi stworzyć instytucjonalne warunki niezbędne do rozwijania jego pasji badawczych, by możliwe było stworzenie zespołu zajmującego się rozwiązywaniem jakiegoś ważnego problemu badawczego, a przede wszystkim po to by nauczać jakiegoś przedmiotu będącego elementem akademickiego kanonu dydaktycznego dla danej dziedziny, lub dyscypliny nauki.
Tym ostatnim przypadkiem jest Katedra Geografii Ekonomicznej działająca w Szkole Głównej Handlowej nieprzerwanie od początku istnienia tej Uczelni. Powołano ją by pokazywać studiującym nauki ekonomiczne przestrzenny wymiar gospodarki, a więc to jak i dlaczego jest zróżnicowana przestrzennie produkcja dóbr, ich dystrybucja i konsumpcja oraz jak się przedstawia, z czego wynika i co powoduje nierównomierność poziomu rozwoju gospodarczego krajów i regionów.
Tak rozumiana geografia ekonomiczna zajmuje się również analizą rozmieszczenia i wykorzystania czynników produkcji oraz wzrostu gospodarczego, a także bada przestrzenne powiązania i przepływy tych czynników, jak również dóbr oraz usług. Pokazuje jak w powiązaniu ze środowiskiem przyrodniczym formują się przestrzenne systemy aktywności gospodarczej człowieka i jego życia społecznego. Analizuje ich zróżnicowania i podobieństwa na różnych szczeblach skali geograficznej, a więc zarówno w skali globalnej, jak i kontynentalnej, krajowej, regionalnej oraz lokalnej. Jest nauką o dynamicznie rozumianej lokalizacji społecznej działalności człowieka związanej ze zdobywaniem przez niego środków do życia oraz lokalizacji różnych przestrzennych form egzystencji społeczeństw i społeczności. Mówi o tym jak i dlaczego właśnie tak rozmieszczona jest gospodarka i jak rozmieszczone jest życie społeczne, jak również o tym jaka jest przestrzeń, w której są zlokalizowane, oraz co wynika z wzajemnej relacji tych elementów antropogenicznych środowiska geograficznego i ich przestrzennych, czy jak kto woli ekologicznych, uwarunkowań.
Tę wiedzę można przekazywać w sposób idiograficzny, lub nomotetyczny. Ujęcie idiograficzne, zwane również tradycyjnym, polega na mówieniu o tym jak przedstawia się gospodarka w różnych miejscach i jakie ma tam warunki rozwojowe, pamiętając że te miejsca są składowymi globalnej przestrzeni społeczno-ekonomicznej. Ujęcie nomotetyczne stara się natomiast pokazywać prawidłowości rządzące tymi lokalizacjami oraz mechanizmy ich formowania się. Poszukuje uogólnień, buduje teorie i zapożycza je z innych specjalności, dyscyplin i dziedzin nauki, by wykorzystując izomorfizm analizowanych zjawisk tłumaczyć organizację przestrzenną gospodarki i życia społecznego.
Można też nauczać geografii ekonomicznej w sposób hybrydowy łącząc te dwa ujęcia i tak realizuje obecnie swoje podstawowe zadania dydaktyczne Katedra Geografii Ekonomicznej w wykładzie monograficznym przeznaczonym dla studentów pierwszego roku studiów licencjackich. Ilustrację istoty tego ujęcia stanowi trzecie wydanie przygotowanego przez zespół Katedry podręcznika zatytułowanego „Geografia ekonomiczna” (Wolters Kluwer, warszawa 2015) .
Trudno nam tylko pojąć dlaczego w SGH jest to od pewnego czasu wykład fakultatywny, a nie obligatoryjny. Nie sposób tego zwłaszcza zrozumieć, zważywszy na rosnące znaczenie wiedzy o przestrzennej organizacji gospodarki i życia społecznego, gdy za kluczową dla sukcesu podejmowanej i prowadzonej działalności gospodarczej uważa się jej lokalizację, a teza o rzekomej śmierci geografii w zglobalizowanym świecie okazała się absolutnie błędna.
Studenci mogą, a nawet powinni, wybierać wykłady, w których uczestniczą, ale nie może to dotyczyć podstaw studiowanej dziedziny nauki, a geografia ekonomiczna przez nas nauczana stanowi istotny element tej podstawy, niezależnie od tego czy się to komuś podoba czy nie i czy jest z takich bądź innych powodów być może niewygodne.
Geografię ekonomiczną, rozumianą jako kanoniczny element akademickiej edukacji ekonomistów, można wykładać ex cathedra dla dużych grup studentów, a można też prowadzić zajęcia interaktywnie w małych grupach, jak to ma miejsce obecnie.
Ta forma dydaktyczna ma tę zaletę, że uaktywnia studentów i zmusza do systematycznej, uważnej lektury stosownych tekstów o co niestety coraz trudniej.
Pogłębienie monograficznego wykładu z geografii ekonomicznej stanowią oferowane przez nas studentom, utrzymane raczej w konwencji idiograficznej, wykłady z regionalnej geografii ekonomicznej Europy i obszaru byłego Związku Radzieckiego oraz zajęcia poświęcone elementom geografii ludności, przemysłu i turystyki. W konwencji nomotetycznej są natomiast utrzymane nasze wykłady dotyczące ekonomii rozwoju, globalizacji, regionalizacji międzynarodowej, konkurencyjności regionów, teorii gospodarki przestrzennej i lokalizacji przedsiębiorstw, bezpieczeństwa energetycznego, innowacyjnego rozwoju oraz kapitału ludzkiego i społecznego.
Wykłady, pogłębiające wiedzę studentów na temat organizacji przestrzennej gospodarki i jej uwarunkowań, są zwrotnie sprzężone z prowadzonymi od pewnego już czasu przez nasz zespół badaniami nad lokalizacyjnymi uwarunkowaniami bezpieczeństwa ekonomicznego przedsiębiorstw.
W tych badaniach interesuje nas szczególnie to jak przyrodnicze, fizyczne, ekonomiczne, społeczne, kulturowe, instytucjonalne i przestrzenne cechy miejsc wpływają na funkcjonowanie zlokalizowanych i lokalizowanych w nich przedsiębiorstw oraz zdolność tych podmiotów gospodarczych do pokonywania wewnętrznych i zewnętrznych zagrożeń realizacji ich celów ekonomicznych.
Szczególną uwagę zwracamy przy tym na topologiczne uwarunkowania innowacyjności przedsiębiorstw i lokalnych organów władzy publicznej.
Ten ostatni nurt naszych zainteresowań badawczych pragniemy wykorzystać w ofercie dydaktycznej organizowanego przez naszą Katedrę podyplomowego studium innowacyjnego rozwoju lokalnego. Sądzimy, że ta oferta mogłaby być także wykorzystana jako program jednej ze specjalizacji kierunku menedżerskiego prowadzonego na studiach magisterskich przez nasze macierzyste Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie.
Większość pracowników Katedry Geografii Ekonomicznej afiliowała się dotąd w minimum kadrowym kierunku gospodarka przestrzenna, co było związane z naszymi zainteresowaniami badawczymi i dydaktycznymi, a przed wszystkim z osobą lidera tego kierunku prof. Zbigniewa Strzeleckiego, który przez pewien czas był pracownikiem naszego Kolegium i naszej Katedry.
Skoro Go zabrakło, a jednocześnie pojawiła się możliwość innego, a przede wszystkim realnego, wykorzystania naszych kompetencji dydaktycznych w macierzystym Kolegium, to zasadną będzie afiliacja zespołu Katedry Geografii Ekonomicznej do minimum kadrowego prowadzonego przez nasze Kolegium kierunku menedżerskiego.
Zarządzanie nie jest bowiem samo w sobie i ex definitione dziwolągiem w naukach ekonomicznych. Dziwolągiem czyni je dopiero jego technokratyczny dryf gubiący jego ekonomiczne cele, ekonomiczną istotę, a zwłaszcza ekonomiczne uwarunkowania i implikacje. Zarządzanie uprawiane na gruncie nauk ekonomicznych ma bowiem sens jedynie wtedy gdy jest rozumiane jako ekonomia stosowana i mamy nadzieję, że taki właśnie będzie w swej treści i przekazie kierunek menedżerski prowadzony przez Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie.
Chcąc uczestniczyć w jego realizacji będziemy kontynuowali nasze dotychczasowe zainteresowania badawcze i dydaktyczne. Aby jednak Katedra Geografii Ekonomicznej mogła się należycie wywiązać z wynikających z tego zobowiązania zadań i ewentualnie podjąć badania oraz dydaktykę związaną z geografią miast, a zwłaszcza próbą pokazania, że te jednostki osadnicze można traktować jako swoiste analogi przedsiębiorstwa będące nie tylko habitatem, ale przede wszystkim środowiskiem lokalizacyjnym podmiotów gospodarczych, powinna uzyskać w najbliższym czasie istotne wzmocnienie kadrowe.
Boleśnie odczuwamy bowiem „upust krwi” jakiego doznaliśmy w ostatnich latach, kiedy do innych jednostek naszego Kolegium odeszły z naszego zespołu prof.Hanna Godlewska-Majkowska, Teresa Pakulska i Małgorzata Poniatowska-Jaksch. Ich transfer był niewątpliwie korzystny dla Kolegium jako całości, ale wielce niekorzystny dla nas jako zespołu badawczego i dydaktycznego.
Post skryptu
I jeszcze jedno. Może dziwić dlaczego niżej podpisany, miast skupić się wyłącznie na geografii ekonomicznej, a zwłaszcza zajmującej go od dawna jej teorii, od pewnego czasu para się dydaktycznie i badawczo metodologią naukowego badania zjawisk gospodarczych.
Nie jest to bynajmniej jedynie dziełem przypadku lecz wynika z tego, że w geografii ekonomicznej w ogóle, a w tej uprawianej w SGPiS/SGH w szczególności, poświęcano od lat wiele uwagi zagadnieniom metodologicznym.
Było to niezwykle istotne ze względu na fakt, że opisując i badając antropogeniczne elementy środowiska geograficznego nie chciano ich postrzegać tak jakby były przyrodniczymi. Rodziło to potrzebę, tak popularnego dziś wśród ekonomistów, ujęcia interdyscyplinarnego i twórczego łączenia naturalistycznego podejścia do badanych zagadnień z podejściem humanistycznym.
Wymagało tworzenia nowych paradygmatów uprawianej specjalności nauk ekonomicznych i uwzględniania rozmaitych kontekstów analizowanych zjawisk. Ta sytuacja stała się źródłem różnorodnych, wymagających rozwiązywania, dylematów i wyzwań metodologicznych, które z czasem okazały się być uniwersalnymi dla nauk ekonomicznych w ogóle. I stąd moja przygoda intelektualna z metodologią nauk ekonomicznych.
Kierownik Katedry Geografii Ekonomicznej
Prof. zw. dr hab. Kazimierz Kuciński
Październik 2016r.
Historia Katedry
Od dnia, gdy zostały utworzone w Warszawie Wyższe Kursy Handlowe (1906 r.), do dzisiaj, czyli w obecnej Szkole Głównej Handlowej, geografia jest nieprzerwanie związana z edukacją ekonomistów polskich. Początkowo była to geografia handlowa i szczegółowa (czyli regionalna). Później „ przerodziła się w geografię gospodarczą ogólną i branżową, a ujęcia opisowe zyskiwały coraz silniejsze wsparcie analityczne i teoretyczne” (Kuciński, 2009, s. 373).
W programie nauczania, na pierwszym roku studiów roku akademickiego 1906/1907, geografia pojawiła się w grupie przedmiotów: „nauk społecznych” jako „ geografia handlowo-ekonomiczna” ze specjalnym uwzględnieniem polityki handlowej państw europejskich, wykładana przez Zygmunta Grabowskiego i „geografia polityczna Europy”, którą wykładał Władysław Mieczysław Kozłowski. Tak więc, geografia ekonomiczna zrodziła się w Warszawie z geografii handlowej, w której ”zajmowano się różnymi rodzajami towarów, bądź surowców, głównie w obrocie międzynarodowym (Berezowski, 1981, s. 649).
Później geografia przechodziła zmiany i była wykładana w różnym wymiarze godzin, nigdy jednak nie kwestionowano jej roli jako istotnego elementu akademickiej edukacji ekonomicznej. W miarę metodologicznego wyodrębnienia się od geografii fizycznej od antropogeografii geografia ekonomiczna ulegała znaczącym przemianom. Coraz więcej uwagi zwracano na różne gałęzie produkcji i transportu od strony typów ich funkcji oraz rozmieszczenia. Przykładem takich opracowań i to absolutnie pionierskich są dwie prace Stanisława Koszutskiego. Pierwsza z nich to : Rozwój przemysłu wielkiego w Królestwie Polskim (1898) , a druga to: Nasz przemysł wielki na początku XX stulecia. Obraz statystyczno-ekonomiczny (1905).
Problemy zagospodarowania krajów zaczęto analizować coraz szerzej pod kątem widzenia praw ekonomicznych i prawidłowości lokalizacyjnych. I również w tym przypadku należy wymienić pracę tego samego autora, czyli S. Koszutskiego, pt. Geografia gospodarcza Polski historycznej i etnograficznej (1918). Praca ta została napisana w oparciu o gruntowną znajomość praw ekonomicznych i stosunków gospodarczych oraz poparta bogatym materiałem statystycznym. Jest to nie tylko pierwsze w Polsce opracowanie z zakresu geografii ekonomicznej, ale i najbardziej postępowe dzieło tamtych czasów. Dlatego też z tego powodu Stanisława Koszutskiego, prawnika i ekonomistę, uważa się za „ojca geografii ekonomicznej” w Polsce, chociaż z Uczelnią (Wyższe Kursy Handlowe im. A. Zielińskiego) związany był bardzo krótko, gdyż tylko przez trzy lata (1910 – 1913).
Pierwszym akademickim podręcznikiem była jednak Geografia ekonomiczna Antoniego Sujkowskiego, której tom pierwszy ukazał się w 1907 r., czyli w rok po utworzeniu Wyższych Kursów Handlowych w Warszawie. Jako podręcznik praca ta jest uważana za opracowanie pionierskie, wprowadzające nie tylko do literatury naukowej nazwę „geografia ekonomiczna” ale ustawiające bardziej nowocześnie samą problematykę. Co ciekawe, A. Sujkowski nie był w tym czasie wykładowcą na Wyższych Kursach Handlowych w Warszawie, gdyż za działalność niepodległościową w czasie rewolucji w 1905 r. skazany został na przymusowy pobyt w Kaliszu.
Geografowie od początku istnienia Uczelni, nie tylko prowadzili zajęcia dydaktyczne, ale zajmowali się badaniami naukowymi, dotyczącymi przede wszystkim geografii ekonomicznej, społecznej oraz zasobów środowiska przyrodniczego. Przez ponad swoją stuletnią historię katedra geografii zmieniała kilkakrotnie nazwę i status, będąc przez pewien czas tylko zakładem czy też częścią Instytutu np. Instytutu Polityki Gospodarczej i Przestrzennej, a nawet dwoma katedrami geografii ekonomicznej, gdzie Katedrą Geografii Gospodarczej Świata kierował Mieczysław Fleszar, a Katedrą Geografii Gospodarczej Polski, Stanisław Berezowski. W tym miejscu należy podkreślić, iż obie Katedry miały już wcześniej, czyli w okresie przedwojennym, swoje poprzedniczki. Były to: Katedra Geografii Ekonomicznej Ogólnej , która powstała w 1906 r., a jej pierwszym kierownikiem był prawnik i późniejszy rektor SGH Julian Makowski oraz Katedra Geografii Gospodarczej Polski, datowana od 1910 r., z pierwszym kierownikiem Stanisławem Koszutskim, wybitnym prawnikiem i ekonomistą – „ojcem geografii ekonomicznej” w Polsce.
Katedra zmieniała również swoje usytuowanie. Przez długi czas zajmowała reprezentacyjne dwa pokoje na drugim piętrze w Gmachu Głównym SGH, aby powrócić po latach do swojej pierwotnej siedziby, czyli do zabytkowego Budynku A przy ulicy Rakowieckiej 24. Niezależnie jednak od jej statusu i usytuowania zawsze była istotnym elementem struktury organizacyjnej uczelni a jej pracownicy odgrywali ważną rolę w społeczności akademickiej.
Wspomniany wcześniej Antoni Sujkowski (1867-1941), a następnie Julian Makowski (1875-1959), Jerzy Loth (1880-1967) byli rektorami Uczelni a Mieczysław Fleszar (1915-1973) jej prorektorem.
Obok wymienionych profesorów a zarazem geografów ekonomicznych, w jednym wierszu należy wymienić profesora Stanisława Berezowskiego (1910-1986).
Profesorowie: Irena Fierla, Witold Rakowski i Kazimierz Kuciński – obecny Kierownik Katedry Geografii Ekonomicznej, to kontynuatorzy swoich poprzedników. Każdy z nich znalazł jednak indywidualną i niepowtarzalną drogę naukowego rozwoju, a przede wszystkim rozwoju geografii ekonomicznej w Szkole Głównej Handlowej, i nie tylko.
Podwaliny dydaktyczne i badawcze nowoczesnej geografii ekonomicznej w Szkole Głównej Handlowej, stworzyli wspomniani wcześniej Antoni Sujkowski i Jerzy Loth.
Profesor Antoni Sujkowski był jednym z pionierów geografii ekonomicznej w Polsce, ponieważ Jego prace mają fundamentalne znaczenie dla rozwoju geografii w naszym kraju. Podobną rolę spełniają prace profesora Jerzego Lotha. Profesor A. Sujkowski zajmował się geografią ekonomiczną Polski, Ameryki i Afryki. Poza geografią ekonomiczną wykładał także geografię polityczną. Jerzy Loth natomiast prowadził wykłady z geografii ekonomicznej ogólnej i szczegółowej( regionalnej), geografii kolonialnej i politycznej oraz geografii ekonomicznej Polski. W 1919 r. ukazała się obszerna publikacja Lotha pt. Wykład geografii ekonomicznej ziem Polski przedrozbiorowej. Charakterystyczny dla tej publikacji jest jej podtytuł, który brzmi: „na podłożu geografii ekonomicznej i antropogeografii z uwzględnieniem historii i towaroznawstwa”, stanowiący metodologiczny klucz do tej publikacji, umożliwiający zrozumienie struktury pracy i istoty wszystkich zamieszczonych w książce piętnastu rozdziałów.
Stanisław Berezowski zajmował się geografią gospodarczą Polski, geografią komunikacji ( transportu), geografią turystyki i regionalizacją gospodarczą. Jego prace: Geografia transportu (1962) i Zarys geografii komunikacji (1975) miały zasadnicze znaczenie dla rozwoju w Polsce geografii transportu, a praca Wstęp do regionalizacji gospodarczej (1968), dla rozwoju ekonomiki regionalnej. Geografia ekonomiczna Polski (1969) to zdaniem wielu wzorzec monografii.
Z kolei zasługą Mieczysława Fleszara są studia metodologiczne i studia nad historią nauk geograficznych oraz pierwsze w Polsce opracowanie na temat zanieczyszczeń i ochrony środowiska naturalnego na świecie z 1972 roku. Geografia ekonomiczna świata (1967) Mieczysława Fleszara stała się wzorem syntetycznych ujęć geograficznego opisu i analizy gospodarki światowej. Tak więc podobnie jak w początkowym okresie działalności Katedry, gdy pojawiły się trzy bardzo ważne książki: Koszutskiego, Sujkowskiego i Lotha a dotyczące geografii ekonomicznej ziem polskich, tak i w latach 60. XX w. w tym samym miejscu opracowano dwie prace dla rozwoju geografii ekonomicznej szczególnie istotne i to zarówno z geografii świata (Fleszara) jak i Polski (Berezowskiego).
Co było cechą charakterystyczną tych opracowań na czym polegała ich wyjątkowość?
Cechą charakterystyczną podejścia autorów było przesunięcie akcentu z opisu faktów i zjawisk na analizę ich uwarunkowań jak i eksponowanie treści ekonomicznych. Również poszukiwanie prawidłowości występujących w strukturze przestrzennej gospodarki i procesach w niej zachodzących, stanowiło o wyjątkowości tych publikacji. Do specyfiki tego podejścia, należało również eksponowanie roli człowieka w procesach ekonomicznych (Kuciński, 2009, s.374).
„Ten sposób badań w geografii ekonomicznej podjęła profesor Irena Fierla w swoich pionierskich studiach nad lokalizacją przedsiębiorstw i przemysłu, migracjami ludności oraz geografią gospodarczą Polski, Europy i świata. Wznawiane wielokrotnie prace: Lokalizacja przemysłu (1987) i Geografia przemysłu Polski (1973) są tego niezaprzeczalnym dowodem. W podobnym nurcie utrzymane są powstałe pod redakcją naukową profesor I. Fierli, ze znaczącym jej udziałem autorskim książki: Geografia ekonomiczna kapitalistycznych krajów Europy (1978), Geografia ekonomiczna (1987), Geografia gospodarcza Polski (1994), Geografia gospodarcza świata (1998), Geografia ekonomiczna Unii Europejskiej (2007)”, (Kuciński, 2009, 375).
„Temu podejściu są wierni uczniowi Ireny Fierli –profesorowie: Witold Rakowski, Kazimierz Kuciński i Hanna Godlewska-Majkowska. Kontynuując badania i dydaktykę w zakresie geografii ekonomicznej ogólnej i regionalnej oraz geografii przemysłu, podjęli studia z zakresu geografii ludności ( K. Kuciński), teorii geografii ekonomicznej (K. Kuciński), geografii rolnictwa ( W. Rakowski, H. Godlewska-Majkowska) i rozwoju regionalnego. Za szczególnie ciekawe i nowatorskie należy uznać badania nad procesami urbanizacji i migracji w Polsce (W. Rakowski, K. Kuciński) oraz lokalizacją przedsiębiorstw (H. Godlewska-Majkowska)”, ( Kuciński, 2009 ,s. 375).
W Katedrze Geografii Ekonomicznej w SGH, kierowanej od 2006 r. przez Profesora Kazimiera Kucińskiego prowadzi się badania nad rozwojem regionalnym ( K. Kuciński, J. Brdulak), atrakcyjnością lokalizacyjną Polski i eksportem kapitału ( T. Pakulska, M. Poniatowska-Jaksch) i ochroną środowiska ( E. Taylor, a do przejścia na emeryturę studia takie prowadziła również K. Dybczyńska). Podejmowane są badania z zakresu geografii transportu i handlu (J. Brdulak, D. Niedziółka), geografii turystyki (M. Molenda), geografii miast ( A. Rutkowska-Gurak), i geografii przemysłu ( B. Trzcińska). Wiele uwagi poświęca się procesom globalizacji oraz glokalizacji i kształtowania postindustrialnych struktur przestrzennych gospodarki( K.Kuciński).
Aktualne zainteresowania badawcze pracowników naukowych Katedry Geografii Ekonomicznej są zgodne ze współczesnymi kierunkami badawczymi geografii ekonomicznej europejskiej i światowej. Są to: (1) studia nad integracją europejską i jej implikacje dla polskiej gospodarki, (2) bezpośrednie inwestycje zagraniczne i uwarunkowania ich lokalizacji, (3) lokalizacja podmiotów gospodarczych, (4) globalne i europejskie uwarunkowania rozwoju infrastruktury, (5) rozwój regionalny i lokalny, (6) restrukturyzacja aglomeracji przemysłowych, (7) wiedza i innowacje jako czynniki rozwoju regionalnego, oraz (8) przestrzenne uwarunkowania komunikacji międzyludzkiej.
Prowadzone są nieprzerwanie od ponad stu lat monograficzne wykłady z geografii ekonomicznej (obecnie nie tylko po polsku ale i po angielsku oraz w formie e-lerningowej), wykłady, seminaria i konwersatoria z rozwoju regionalnego, gospodarki przestrzennej, oraz ochrony środowiska przyrodniczego. W Katedrze Geografii Ekonomicznej, SGH powstają prace licencjackie, magisterskie i doktorskie, podejmujące przedstawioną wyżej problematykę. Prace te stanowią podstawę do uzyskania stopni naukowych z zakresu nauk ekonomicznych, z zaznaczeniem , że ich autorzy specjalizują się w dziedzinie geografii ekonomicznej.
Geografia ekonomiczna wykładana na pierwszym semestrze studiów w SGH jest typowym przedmiotem ogólnokształcącym, podobnie jak historia gospodarcza. Jeśli ma być rozwijany i pogłębiany akademicki charakter uczelni ekonomicznej, a taką uczelnią jest SGH, oba te przedmioty powinny być nauczane od początku studiów i w jednym czasie. Rozwijają one bowiem szeroką kulturę wiedzy o świecie, krajach i regionach, bez której kształcenie ekonomistów na najwyższym poziomie nie ma sensu. Przytoczone, chociaż nie dosłownie, słowa profesora Stanisława Berezowskiego do dzisiaj nie straciły na aktualności, chociaż nie zawsze są dobrze rozumiane.
Z Katedrą Geografii Ekonomicznej, SGH, związani byli również nie wymienieni wyżej profesorowie. Byli to zarówno ekonomiści jak i geografowie ekonomiczni : Jan Bossak, Tadeusz Hoff, Jerzy Kostrowicki, Witold Kusiński, Jacek Rudziński, Ignacy Rzędowski, Zbigniew Strzelecki, Józef Tobiasz, Stanisław Maciej Zawadzki.
Katedra Geografii Ekonomicznej w SGH starała się zawsze być integralną częścią warszawskiego ale i polskiego środowiska geografów ekonomicznych, a patrząc na jej ponad stuletnią historię i dorobek, można powiedzieć, że jej się to udawało, ( Kuciński 2009, s. 375).
Piśmiennictwo:
Berezowski S., 1981, Geografia ekonomiczna w warszawskiej wyższej uczelni ekonomicznej 1906-1981, „ Przegląd Geograficzny’’, 53, 3, s. 649-663.
Kuciński K., 2009, Szkoła Główna Handlowa, [w:] A. Jackowski, S. Liszewski, A. Richling (red.) Historia geografii polskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 373-375.
/opracowała: Ewa Taylor/
biogramy
Antoni Sujkowski (1867-1941)
Antoni Sujkowski, geograf, polityk i minister, urodził się w Zakroczymiu 21 maja 1867 r. Był synem Bronisława i Laury z Dmowskich. Jego ojciec był sędzią, ale gdy po upadku powstania styczniowego (1863-1864) zlikwidowano sądy polskie, przeniósł się do rejentury, którą uprawiał w Rypinie, Płocku i Raciążu.
A. Sujkowski ukończył gimnazjum rosyjskie w Płocku, a następnie Wydział Matematyczno-Fizyczny na Uniwersytecie w Kijowie (w 1892 r.). Jego praca dyplomowa dotyczyła geologii (granitów pod Korosteniem). Po studiach wyjechał zagranicę (do Niemiec, Belgii i Francji), gdzie pracował jako chemik w cukrowniach. Po powrocie do kraju pracował nie tylko w cukrowniach, ale również w zakładach hutniczych (huta cynku w Zagórzu, huta żelaza w Częstochowie). W roku 1899 definitywnie porzucił pracę w przemyśle i przeniósł się do Warszawy. Tutaj A. Sujkowski podejmuje pracę jako nauczyciel geografii, dyscypliny naukowej, którą interesował się od bardzo dawna. Zajęcia dydaktyczne zaczął prowadzić w Szkole Handlowej Kronenberga, z którą, chociaż z przerwami, związany był do końca życia.
Po rewolucji 1905 r., jako silnie zaangażowany w działaniach na rzecz polskiej szkoły, zmuszony był opuścić Warszawę. Objął wtedy stanowisko dyrektora szkoły handlowej w Kaliszu, a potem w Będzinie. W tym ostatnim zajmował się działalnością niepodległościową związaną z ruchem legionowym zainicjowanym przez Józefa Piłsudskiego, wskutek czego został aresztowany przez Niemców. Po zwolnieniu z aresztu wraca w 1916 r. do Warszawy.
A. Sujkowski ucząc geografii stał się geografem i to geografem wybitnym. Nie było to zbyt trudnym zadaniem, gdyż miał ukończone studia przyrodnicze, znajomość języków, dobrą znajomość historii Polski, a przede wszystkim praktyczną wiedzę o przemyśle i to zarówno europejskim jak i polskim. Ten ostatni czynnik zaważył, że Sujkowski zainteresował się kierunkiem ekonomicznym w geografii.
W 1906 r. opublikował swoją pierwszą rozprawę pt. Rys geograficzny ziem Europy środkowej. Zdaniem Stanisława Lencewicza, praca „daje syntetyczne ujęcie całości ziem Polski historycznej i stanowi krok naprzód w stosunku do syntezy Nałkowskiego. Omówione w niej zostały wielkie szlaki historyczne i znaczenie ich w wytwarzaniu miast. Opierając się na świeżych postępach antropogeografii, Sujkowski uwydatnia znaczenie rzek polskich dla geografii człowieka, nie uważa jednak zbliżeń rzecznych za cechę wyróżniającą Polskę od innych krajów. Idee te, w przejaskrawionej deterministycznej postaci, spopularyzował później Romer” (Lencewicz 1945-1946, s.100).
W czasie I wojny światowej i okupacji A. Sujkowski napisał duże dzieło pt. Geografia ziem dawnej Polski, wydane w 1918 r. Zawiera nie tylko szczegółowe charakterystyki geograficzne poszczególnych regionów Polski (w drugiej części opracowania, tzw. szczegółowej), ale przede wszystkimi oryginalną, geograficzną ocenę całości kraju (w części pierwszej, tzw. ogólnej). Tłem dzieła jest geografia człowieka wywodząca się z historii, co stanowi jej niezaprzeczalny walor poznawczy. Widać w niej wpływ francuskiej myśli geograficznej, w przeciwieństwie do rozpowszechnionych w tym okresie w Polsce wpływów niemieckich.
W tym samym czasie ukazują się drukiem wykłady A. Sujkowskiego (1917), wygłoszone na kursach dla urzędników pt. Krajoznawstwo. Sujkowski uzupełnił również wspomnianą wyżej Geografię ziem dawnej Polski, przede wszystkim o zagadnienia ekonomiczne, kulturalne i polityczne kraju, publikując książkę pt. Polska Niepodległa (1926).
A. Sujkowskiego można uważać i często uważa się za pioniera geografii ekonomicznej w Polsce. Opublikował bowiem pierwsze w języku polskim opracowanie zatytułowane Geografia ekonomiczna (t. 1 w 1907 r., t. 2 w 1909 r.). Podkreśla w nim, że powszechnie stosowana wtedy nazwa: „geografia handlowa” jest dosłownym tłumaczeniem z języka niemieckiego, a najodpowiedniejszą powinna być nazwa: „geografia gospodarcza” lub „ekonomiczna”. Nowość w tym przypadku polegała nie tylko na samej nazwie tytułu pracy. Dyscyplinę tę Sujkowski uważał za stosowaną gałąź geografii, będącą działem geografii człowieka, a obejmującą swym zakresem produkcję rolną, przemysłową, transport i handel. Konsekwentnie nie poprzestaje na charakterystyce ekonomicznej poszczególnych krajów, lecz zjawiska ekonomiczne rozważa na szerokim tle antropogeografii (uwzględniającej uwarunkowania przyrodnicze), historii i nauk społecznych (w tym przypadku, uwzględniając uwarunkowania społeczne, tzn. wartość pracy ludzkiej). W roku 1926 ukazało się drugie wydanie tego dzieła.
Uważa się, że A. Sujkowski do końca życia pozostał wierny antropogenicznemu punktowi widzenia i metodzie porównawczo-opisowej. Nie rozwinął i nie pogłębił założeń przyjętych w początkowym okresie swojej pracy naukowej. Poglądy te wyraził w artykule pt. Potrzeby nauki polskiej w zakresie geografii, opublikowanym w „Nauce Polskiej” w 1918 r. Twierdził bowiem, że Ziemia i człowiek w ich wzajemnym oddziaływaniu nie tylko w przeszłości, ale i obecnie, stanowią przedmiot badań geografii. Pojmował geografię jako naukę o zależnościach przestrzennych wykrywanych za pomocą metody opisowo-porównawczej. Zatrzymał się więc na swoich poglądach naukowych z lat 1905-1910, i jak pisze o A. Sujkowskim jeden z jego uczniów Mieczysław Fleszar: „własnych badań naukowych w okresie międzywojennym nie prowadził, ograniczając się do kierowania licznymi pracami magisterskimi i doktorskimi”. W uzupełnieniu wywodu M. Fleszara można powiedzieć, że uczennicami A. Sujkowskiego były również dwie wybitne geografki polskie: Jadwiga Mrozowska i Zofia Cichocka-Petrażycka.
Obok wymienionych książek Sujkowski, pisał artykuły i recenzje z geografii i publikował je w czasopismach: „Przyroda” oraz „Ziemia”. Pisał jednak niedużo. Miał, jak wielokrotnie podkreślał S. Lencewicz, niezwykłą erudycję oraz pamięć, i był bardzo czuły na braki i usterki stylistyczne, zwłaszcza swoich uczniów.
W roku 1913 r. brał udział w Międzynarodowym Kongresie Geograficznym w Rzymie, jako jedyny i nieoficjalny przedstawiciel geografii z Królestwa Kongresowego, bowiem dopiero w Polsce niepodległej kongresy międzynarodowe miały oficjalnych polskich przedstawicieli.
Wiosną w 1918 r., kiedy uruchomiono wykłady na Uniwersytecie Warszawskim, i to jeszcze podczas okupacji, Sujkowskiemu powierzono antropogeografię. Na chwilę przerwał pracę uczonego i dydaktyka, gdyż wysłany został przez Naczelnika Państwa do Paryża, jako jeden z delegatów polskich do zawierania traktatu wersalskiego.
Po powrocie do kraju w lecie 1919 r., zostaje naczelnikiem wydziału w Głównym Urzędzie Statystycznym w Warszawie, a jednocześnie profesorem geografii ekonomicznej w Wyższej Szkole Handlowej (późniejszej Szkole Głównej Handlowej), na którym to stanowisku pozostał nieprzerwanie do końca życia. Jako naczelnik wydziału w Głównym Urzędzie Statystycznym redagował czasopismo „Handel Zagraniczny Polski”.
Profesor A. Sujkowski jako dydaktyk i uczony od 1919 r. wykładał geografię ekonomiczną w Wyższej Szkole Handlowej, gdzie w 1925 r. został mianowany jej profesorem. Następnie już w Szkole Głównej Handlowej oprócz geografii ekonomicznej, wykładał geografię polityczną dla kierunku konsularnego. Od 1925 r. był członkiem Senatu tej Uczelni, a w latach 1929-1931 jej Rektorem. Podczas okupacji hitlerowskiej wykładał także w konspiracyjnej SGH, która istniała pod oficjalną nazwą Miejskiej Szkoły Handlowej.
Jako prezes Polskiego Towarzystwa Geograficznego (1932-1941) brał udział w pracach organizacyjnych związanych z przygotowaniem Międzynarodowego Kongresu Geograficznego w Warszawie w roku 1934.
W 1926 r. przez kilka miesięcy był ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Chociaż obracał się w najwyższych sferach, zgodnie z tym co napisał o Sujkowskim S. Lencewicz, nie zrobił kariery politycznej i prowadził skromny żywot profesora. Zmarł w Warszawie 12 grudnia 1941 r. Grób profesora Antoniego Sujkowskiego i jego żony Heleny Sujkowskiej (Senatora Rzeczypospolitej), znajduje się na Starych Powązkach w Warszawie.
Piśmiennictwo:
Fleszar M., 1962, Zarys historii geografii ekonomicznej w Polsce do 1939 r. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Lencewicz S., 1945-1946, Antoni Sujkowski (1867-1941), „Przegląd Geograficzny”, 19, Warszawa, s. 99-101.
Kaliński J. (red.), 2006, Antoni Sujkowski rektor WSH w latach 1929-1931, [w:] Poczet rektorów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, s. 37-38.
Romer E., 1989, Pamiętnik paryski 1918-1919, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.
/opracowała: Ewa Taylor/
Stanisław Koszutski (1872-1930)
Stanisław Koszutski, prawnik, ekonomista, geograf i publicysta urodził się w Imbramowicach w powiecie miechowskim w 1872 r. Był synem Kazimierza, naczelnika powstańczej policji narodowej w Krakowie. Jego matką była Bronisława z Mazurskich.
Do gimnazjum rosyjskiego uczęszczał w Siedlcach, a następnie w Kielcach. W czasie nauki, brał udział w pracach nielegalnych kółek samokształceniowych o kierunku patriotyczno-socjalistycznym. Redagował gazetkę kółka, gdzie obok wierszy publikował swoje rozprawy ekonomiczne. W gimnazjum kieleckim pod wpływem Kazimierza Kelles-Krauze’go zainteresował się literaturą marksistowską.
W 1891 r. rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie nadal aktywnie uczestniczył w pracach nielegalnych organizacji studenckich. W 1894 r. zostaje usunięty z Uniwersytetu i skazany na dwuletnie zesłanie do guberni symbirskiej nad Wołgą . W lipcu 1894 r. wyjechał do Rosji i osiadł w Ardatowie. Na mocy amnestii w styczniu 1895 r. opuścił miejsce zesłania. Następnie podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Kijowie. Po ich ukończeniu w czerwcu 1897 r. powrócił do Warszawy.
S. Koszutski zaczął pracować jako pomocnik adwokata przysięgłego w kancelarii adwokackiej, a zarabiać na życie pracą dziennikarską w redakcji „Kuriera Porannego”. Opracowywał wybrane materiały z prasy rosyjskiej, które drukował jako korespondencje własne. Równocześnie w „Głosie” publikował felietony o treści społecznej, artykuły polityczne, ekonomiczne i wiersze.
W 1898 r. napisał swoją pierwszą książkę pt. Rozwój przemysłu wielkiego w Królestwie Polskim. Za uzyskane honorarium wyjechał na uzupełniające studia do Berlina. Po roku przeniósł się do Paryża i uczęszczał na specjalne wyższe kursy prawnicze na Sorbonie, które to kursy były przeznaczone dla słuchaczy z ukończonym prawem lub ekonomią.
Powrócił do Warszawy w 1900 r. Dzielił swój czas między pracę adwokacką, naukową, publicystyczną i odczytową. Najważniejszymi publikacjami, które powstały po 1900 r. były: Rozwój przemysłu wielkiego w Królestwie Polskim (1901), Nasz przemysł wielki na początku XX w. Obraz statystyczno-ekonomiczny (1905), Rozwój ekonomiczny Królestwa Polskiego w ostatnim trzydziestoleciu (1870-1900) (1905), Podręcznik ekonomii politycznej (1907). Interesował się sprawami emancypacji kobiet i sprawie tej poświęcił specjalny traktat pt. Kobieta i polityka. O potrzebie praw politycznych dla kobiet (1908).
Na szczególną uwagę zasługuje praca pt. Geografia gospodarcza Polski historycznej i etnograficznej (1918). Książka ta z uwagi na ujęcie tematu, sposób opracowania i metody wyciągania wniosków przewyższała wszystkie podobne opracowania. Składa się z dwóch części. Pierwsza dotyczy bogactwa, na które składają się zarówno przyroda jak i ludzie, a druga wytwórczości, czyli działalności człowieka wykorzystującej ten potencjał, a więc rolnictwa, leśnictwa, górnictwa i przemysłu, opisanych według regionów. Praca napisana była na podstawie gruntownej znajomość teorii ekonomicznych i stosunków gospodarczych, udokumentowana bogatym materiałem liczbowym. Zdaniem Mieczysława Fleszara „praca ta kontynuowała przerwany nurt rozwoju geografii ekonomicznej, wywodzący się z postępowych osiągnięć Surowieckiego, Skarbka i Kozłowskiego” (Fleszar, 1962, s. 87). Na ekonomiczne poglądy Koszutskiego silny wpływ wywarły pisma Marksa i Plechanowa. W poglądach na rolę środowiska geograficznego w rozwoju społecznym bliski był determinizmowi geograficznemu tego ostatniego. Geografia ekonomiczna Polski Koszutskiego była najbardziej postępowym opracowaniem, ponieważ, zdaniem cytowanego M. Fleszara, wykazywała „najmniejszą zależność od zachodnioeuropejskich koncepcji antropologicznych” (Fleszar, 1962, s. 93).
S. Koszutski był również nauczycielem. Uczył prawa, a następnie geografii ekonomicznej w klasach ósmych szkół handlowych i ogólnych. Wykładał w różnych stowarzyszeniach oświatowych oraz na Wyższych Kursach Handlowych im. A. Zielińskiego (1910-1913).
W 1918 r. przeniósł się do Mławy, gdzie zamieszkiwał aż do śmierci i prowadził kancelarię adwokacką. Po 1918 r. opublikował tylko jedną książkę pt. Walka młodzieży polskiej o wielkie ideały: wspomnienia z czasów gimnazjalnych i uniwersyteckich – Siedlce, Kielce, Warszawa, Kijów, Berlin, Paryż: 1881-1900 (1928), będącą jego autobiografią.
Zdaniem Zbigniewa Landaua (1968-1969, s. 388), „ stopniowo dokonywała się ewolucja polityczna Koszutskiego. Już w latach I wojny światowej – mino iż nadal hołdował marksizmowi – daleki był od poglądów politycznych SDKPiL, zbliżał się raczej do koncepcji obozu pepesowsko-legionowego. Zewnętrznym wyrazem tego było skomponowanie i napisanie słów pieśni Cześć Legionom, wykonanej następnie w Filharmonii Warszawskiej. Po wojnie sympatyzował z lewicą Polskiej Partii Socjalistycznej, i jako prawnik skutecznie bronił przed sądami robotników socjalistów i komunistów (Landau, 1968-1969, s. 388).
Powszechnie uważano Koszutskiego za ekonomistę, natomiast dla polskich geografów zawsze był ojcem geografii ekonomicznej.
Profesor zmarł w Warszawie 5 sierpnia 1930 r.
Piśmiennictwo:
Fleszar M., 1962, Zarys historii geografii ekonomicznej w Polsce do 1939 r., „Prace Geograficzne” 30, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Landau Z., 1968-1969, Stanisław Koszutski, [w:] Polski Słownik Bibliograficzny, t. XIV, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 386 -388.
/opracowała: Ewa Taylor /
Jerzy Loth (1880-1967)
Jerzy Loth, geograf, etnograf, podróżnik i działacz sportowy, urodził się w Warszawie 4 sierpnia 1880 r. Był synem Edwarda, drobnego przemysłowca pochodzenia hugenockiego i Anny z Hoserów.
J. Loth młodość spędził w Warszawie, gdzie uczęszczał do rosyjskiej szkoły realnej, z której został wydalony z „wilczym biletem” za działalność patriotyczną. Wskutek tego szkołę średnią ukończył w Godesbergu (dzisiaj dystrykt Bonn), a studia wyższe na wydziale handlowym w Antwerpii w 1901 r. uzyskując licencjat nauk ekonomicznych. Studiował również w Brukseli geologię, geografię, socjologię i psychologię, a w Cambridge język angielski. Opanował 11 języków, w tym pięć biegle.
Przez kilka lat J. Loth pracował w firmach handlowych, głównie w charakterze korespondenta. Odbywane w związku z interesami firm podróże do wielu krajów europejskich (m.in. do Belgii, Holandii, Finlandii, Hiszpanii, Portugalii, Włoch, Szwajcarii i Austrii) oraz na półkulę zachodnią (m.in. do Stanów Zjednoczonych, Kostaryki, Panamy, Kolumbii, Wenezueli, Peru i na Kubę), pogłębiły jego zainteresowania geograficzne.
Po uruchomieniu polskiego uniwersytetu w Warszawie, J. Loth w wieku 38 lat ukończył studia akademickie (1918 r.), uzyskując tym razem polski dyplom na Wydziale Nauk Przyrodniczych.
J. Loth dysponował już rozległą wiedzę w zakresie geografii gospodarczej świata i mógł pochwalić się wynikami pierwszych swoich studiów terenowych, przeprowadzonych jeszcze przed I wojną światową w Nikaragui, na obszarze zamieszkiwanym przez plemię Miskito. Pobyt w Nikaragui miał charakter zawodowy (wizytował kopalnie złota) i łączył się z pracą w firmie eksportowo-importowej. Prowadzone przez niego studia terenowe zostały opisane i opublikowane. Była to pierwsza praca naukowa J. Lotha opublikowana w „Sprawozdaniach Towarzystwa Naukowego Warszawskiego” (1913). Później, w czasach kiedy był już prezesem Stowarzyszenia Przedstawicieli Handlowych w Warszawie i radcą Izby Przemysłowo-Handlowej, pełnił również honorowo funkcję konsula Nikaragui w Polsce.
Prace późniejsze, dotyczące Gibraltaru (1926) i Afganistanu (1928) mają już zupełnie inny charakter. Są to obszerne monografie. Loth doktoryzował się w 1920 r. u profesora Ludomira Sawickiego na Uniwersytecie Jagiellońskim, uzyskując stopień doktora filozofii z zakresu geografii. Habilitował się natomiast w Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie w 1929 r. u profesora Antoniego Sujkowskiego, na podstawie pracy pt. Geografia ekonomiczna Polski w granicach przedrozbiorowych.
J. Loth był jednym z uczonych, jak pisze Stanisław Berezowski „ którego nie tyle jakaś szkoła, ile życie, codzienna praca zawodowa do geografii przywiodła i geografem go uczyniła. Lata jego młodości przypadają na schyłek romantyzmu odkrywczo-podróżniczego. W owym czasie ludzie wielkiego „businessu” patronowali rozwojowi ruchu geograficznego, ułatwiali finansowanie naukowych przedsięwzięć podróżniczych i wydawniczych” (Berezowski, 1968, s. 208).
W latach 1917-1918 organizowano w Warszawie Polskie Towarzystwo Geograficzne. J. Loth był wtedy jednym z pracowników naukowych, a dodatkowo względnie dobrze sytuowanym. Jako jeden z pierwszych zgłosił akces do Polskiego Towarzystwa Geograficznego i stał się jego dobroczyńcą, jako dożywotni „członek wspierający”, co w tym trudnym powojennym okresie było szczególnie cenne.
Działalność J. Lotha rozwijała się kilkoma nurtami. Była to przede wszystkim ponad 50-letnia praca naukowa, połączona z pasją podróżniczą, działalność dydaktyczno-wychowawcza w kilku uczelniach warszawskich, wybitny udział w ruchu geograficznym, udział w ruchu esperanckim, działalność w Międzynarodowym Komitecie Olimpijskim i w innych organizacjach społecznych związanych ze sportem (sam był aktywnym sportowcem – zdobywał nagrody w wioślarstwie).
Od roku 1917 J. Loth poświęcił się pracy naukowej i dydaktyczno-wychowawczej, wycofując się stopniowo z pracy w międzynarodowym handlu. Za namową Bolesława Miklaszewskiego podjął pracę w Wyższej Szkole Handlowej przemianowanej później na Szkołę Główną Handlową (SGH). Zarówno w SGH jak i późniejszej Szkole Głównej Planowania i Statystyki (SGPiS) wykładał: geografię ekonomiczną ogólną, geografię ekonomiczną szczegółową (regionalną), geografię kolonialną i polityczną, geografię ekonomiczną Polski, historię odkryć geograficznych, historię rozwoju horyzontu geograficznego i wstęp do antropogeografii.
Jak pisze Kazimierz Kuciński w obszernej biografii profesora J. Lotha z 1986 r.: na wiele lat szkoła ta (WSH, SGH, a potem SGPiS) stała się miejscem jego podstawowej działalności naukowej i dydaktycznej. Tutaj został profesorem nadzwyczajnym, a w roku 1948 – zwyczajnym. Był wieloletnim kierownikiem Zakładu i Katedry Geografii Ekonomicznej, a w latach 1945-1947 Rektorem tej Uczelni. Wykładał także w jej oddziałach w Częstochowie (gdy oddział ten miał charakter konspiracyjny), następnie w Łodzi, gdzie był również Rektorem. W 1949 r. został usunięty z Uczelni za przekonania polityczne i przeniesiony na emeryturę. Wrócił jednak do pracy w 1957 r. i prowadził zajęcia do 1960 roku. Warto wspomnieć, że wykładał również w Szkole Konsularno-Dyplomatycznej MSZ (1946-1947), Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (1945-1950) i na Uniwersytecie Warszawskim (do 1950).
Profesor Jerzy Loth był antropogeografem o wykształceniu przyrodniczo-ekonomicznym i prawniczym. Jego prace, inspirowane dziełami autorów zachodnich (głównie angielskich), dotyczyły zarówno geografii Polski jak i świata, w tym geografii krajów kolonialnych i słabo rozwiniętych. Posługiwał się metodami monograficzno-opisowymi opierając się na bogatych materiałach statystycznych, a także doskonałej znajomości licznie odwiedzanych krajów jako handlowiec, podróżnik, działacz sportowy, a przede wszystkim geograf.
Pierwsza publikacja J. Lotha ukazała się w 1913 r. i dotyczyła, jak już wspomniano, Nikaragui. Jednak ważniejszym i obszerniejszym opracowaniem był Wykład geografii ekonomicznej ziem Polski przedrozbiorowej, wydany w 1919 r. Charakterystyczny dla tej publikacji jest jej podtytuł, który brzmi: „na podłożu geografii ekonomicznej i antropogeografii z uwzględnieniem historii i towaroznawstwa”, stanowiący zarazem metodologiczny klucz do tej publikacji, umożliwiający czytelnikowi zrozumienie struktury opracowania i istoty wszystkich zamieszczonych w książce piętnastu rozdziałów.
Następnymi obszernymi podręcznikami były: Zarys geografii politycznej (1925), Zarys dziejów horyzontu geograficznego (1928), Wykład geografii ekonomicznej szczegółowej, ukazujący się w postaci zeszytów w okresie 1930-1933. Profesor J. Loth napisał również sporo artykułów naukowych z zakresu geografii regionalnej, z których na uwagę zasługują: o Gibraltarze (dysertacja doktorska), Afganistanie, Kanale Sueskim i wyspach Fidżi. W latach 1936-1939 był stałym współpracownikiem Encyklopedii Nauk Politycznych, piszącym wiele haseł, zwłaszcza z zakresu geografii regionalnej. W 1930 r. w „Przeglądzie Geograficznym” (t.10) opublikował obszerne 45-stronicowe sprawozdanie z afrykańskiej podróży z Kapsztadu do Kairu, którą to odbył wspólnie z profesorem Walerym Goetlem. Materiały, które J. Loth przywiózł z tej wyprawy pozwoliły mu opisać Afrykę w jednym z tomów Wielkiej Geografii Powszechnej (1939).
W kilku pracach J. Loth wypowiadał się na temat geografii gospodarczej i politycznej. Dwie prace poświęcił wyłącznie zagadnieniom teoretycznym i metodologicznym. Są to Geneza nauki geografii ekonomicznej i jej istota, cele i zadania (1938) oraz Geografia polityczna (1925), gdzie m.in. przeniósł na grunt nauki polskiej poglądy i założenia Fryderyka Ratzla, ilustrując omawiane tezy ciekawymi zestawieniami statystycznymi.
Po II wojnie światowej ukazało się 17 publikacji autorstwa profesora J. Lotha. Wśród nich są dwa obszerne podręczniki Geografia gospodarcza Polski (1947) i Zarys problemów geograficzno-ekonomicznych metali kolorowych w świecie (1950). Obie napisał wspólnie z dr Zofią Petrażycką. Ostania pozycja na temat metali jest uważana za pierwszą i zarazem bardzo oryginalną na polskim rynku wydawniczym. Dotyczy geografii surowców metalicznych i ich gospodarczego wykorzystania (głównie handlowego). Praca ta dowodzi jak dużą wiedzę geograficzną, geologiczną, handlową, a przede wszystkim językową posiadali autorzy tego podręcznika. Wznowienie książki przez PWN pod zmienionym tytułem Metale. Zarys geograficzno- ekonomiczny (1962) było odpowiedzią na zapotrzebowanie ówczesnego rynku czytelniczego na naukową a zarazem stosowaną wiedzę z zakresu geografii ekonomicznej.
Wykłady profesora Lotha należały do najciekawszych, które były wygłaszane na uczelniach warszawskich z geografii ekonomicznej i politycznej, choć może niekiedy, jak pisze Stanisław Berezowski (1981, s. 652), były zbyt błyskotliwe. Rola geografii w latach działalności profesora J. Lotha w WSE/SGH/SGPiS sprowadzała się w dużej mierze do dydaktyki i nie bez znaczenia była jego umiejętność zachęcenia słuchaczy do wyboru seminariów dyplomowych z geografii ekonomicznej. I chociaż geografia ekonomiczna uznawana była na tej uczelni za dyscyplinę nauk ogólnych, grupy seminaryjne profesora J. Lotha z roku na rok były coraz liczniejsze. Początkowo realizowano prace dyplomowe dotyczące geografii ekonomicznej Polski, jednak problematyka innych krajów z biegiem lat stała się dominująca, podobne jak zainteresowania naukowe promotora.
„Profesor Jerzy Loth to postać ogromnie barwna i wszechstronna, którego wielowątkowe życie nie da się zmieścić w żadnym schemacie, zaś wobec licznych jego zainteresowań każda próba jego charakterystyki lub oceny będzie z konieczności jednostronna”(Kostrowicki, 1968, s. 685) .
„We wspomnieniach tych, którzy mieli szczęście być Jego uczniami, pozostał jako dostojny mężczyzna, człowiek wielkiej miary moralnej i intelektualnej, prawdziwy Profesor , w dobrym, starym stylu”(Kuciński, 1986, s. 202).
W uznaniu jego wielkich zasług dla geografii, a przede wszystkim dla Polskiego Towarzystwa Geograficznego został wybrany jego członkiem honorowym (1958). Był również członkiem honorowym Królewskiego Towarzystwa Geograficznego w Londynie. Został odznaczony m.in.: Złotym Krzyżem Zasługi (1932) komandorią Orderu Polonia Restituta (1939) oraz komandorią Orderu Olimpijskiego (1952).
Profesor Jerzy Loth zmarł w Warszawie 30 września 1967 r. w wieku 87 lat. Pochowany został na Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim na warszawskiej Woli.
Piśmiennictwo:
Berezowski S., 1968, Profesor Doktor Jerzy Loth, „Czasopismo Geograficzne”, 39, 2, s. 207-210.
Berezowski S., 1972, Loth Jerzy (1880-1967), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 17, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa- Kraków, s. 567-569.
Berezowski S., 1981, Geografia ekonomiczna w warszawskiej wyższej uczelni ekonomicznej 1906-1981, „ Przegląd Geograficzny”, 53, 3, s. 649-663.
Fleszar M., 1962, Zarys geografii ekonomicznej w Polsce do 1939 r., Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, s.100-101.
Kostrowicki J., 1968, Jerzy Loth 4. VIII. 1880 -30. IX. 1967, „Przegląd Geograficzny”,40, 3, s. 685-688.
Kuciński K., 1986, Jerzy Loth (1880-1967), Poczet wybitnych profesorów SGH-SGPiS, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, s. 194-206.
Kuciński K., 2006, Jerzy Loth rektor SGH w latach 1945-1946, Poczet rektorów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, s. 55-57.
/opracowała: Ewa Taylor/
Mieczysław Fleszar (1915-1973)
Mieczysław Fleszar urodził się w Zakopanem 23 października 1915 r. Był synem Albina, geografa i geologa oraz Reginy z Danyszów, geografki. Rodzice M. Fleszara byli uczniami profesora Eugeniusza Romera.
Studia wyższe odbył w latach 1934-1938 w Warszawie, w Szkole Głównej Handlowej, uzyskując tytuł magistra nauk ekonomicznych i handlowych. Był uczniem Antoniego Sujkowskiego, uważanego za jednego z pionierów geografii ekonomicznej w Polsce. W roku 1935 M. Fleszar wyjechał na studia językowe do Londynu, a w latach 1938-1939, jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej, przebywał we Francji. W Paryżu pod kierunkiem A. Demangeona rozpoczął pisanie rozprawy doktorskiej na temat stosunków gospodarczych polsko-francuskich. Niestety wojna przerwała jego studia nad rozprawą doktorską.
Kampanię 1939-1940, w czasie której awansował do stopnia podporucznika, odbył w I Dywizji Grenadierów. Po krótkiej niewoli i ucieczce z obozu jenieckiego znalazł się w lipcu 1942 r. w Wielkiej Brytanii. Następnie został wcielony do I Dywizji Pancernej i razem z nią walczył na kontynencie europejskim. Powrócił do kraju w sierpniu 1945 r.
W latach 1945-1948 pracował w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. W tym czasie podróżował po Europie i Bliskim Wschodzie. Brał udział w obradach Międzynarodowego Komitetu Migracyjnego w Genewie.
W 1949 r. powrócił do swoich naukowych zainteresowań i został adiunktem w Zakładzie Antropogeografii Uniwersytetu Warszawskiego. Tam też się doktoryzował (1950 r.) na podstawie rozprawy pt. Środowisko geograficzne a rozwój społeczny. Warto odnotować, że ostatnia książka M. Fleszara, która ukazała się w 1972 r., dotyczyła również środowiska geograficznego, a właściwie jego zanieczyszczenia i ochrony na świecie. Zdaniem Stanisława Leszczyckiego był „ to jedyny w języku polskim podręcznik o tak szerokim zakresie” (Leszczycki, 1973, s. 812). Podobnego zdania była również niżej podpisana, pisząc w recenzji: „ w ostatnich latach ukazało się kilkanaście opracowań dotyczących środowiska naturalnego i jego ochrony. Jednakże żadne z nich nie wykazuje tak szerokiego spojrzenia na te sprawy jak praca profesora M. Fleszara”(Taylor, 1973, s. 667).
Po uzyskaniu doktoratu M. Fleszar został zastępcą profesora w Szkole Głównej Planowania i Statystyki (obecnie SGH), następnie Kierownikiem Katedry Geografii Ekonomicznej, a przez pewien czas był także Prorektorem tej Uczelni. W 1951 r. przeszedł do Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Poznaniu, gdzie był Kierownikiem Katedry Geografii Ekonomicznej, a później Rektorem tej Uczelni. W 1954 r. już jako docent powraca do SGPiS. W 1960 r. został profesorem nadzwyczajnym, a w 1968 r. profesorem zwyczajnym. Był gorącym zwolennikiem wprowadzenia podstaw marksistowskich do geografii polskiej. Był również wykładowcą w Szkole Partyjnej i czynnym członkiem Koła Geografów-Marksistów.
W SGPiS pracował do 1970 r., a następnie przeszedł do Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, gdzie był Kierownikiem Pracowni Ameryki Łacińskiej w Zakładzie Krajów Rozwijających się. Pracując już w Zakładzie Organizacji Międzynarodowych wspomnianego Instytutu zainteresował się międzynarodowymi zagadnieniami ochrony środowiska naturalnego. Tutaj powstała wspomniana wcześniej praca na temat zanieczyszczenia i ochrony środowiska naturalnego na świecie. Ocenia się, że wartość tej ostatniej pracy była podwójna. Po pierwsze, wypełniała ówczesną (1972 r.) lukę w wydawnictwach tego typu w Polsce, przedstawiając zanieczyszczenia i ochronę środowiska w szerokim ujęciu międzynarodowym. Po wtóre, zaprezentowany bogaty materiał statystyczny, chociaż nie był kompletny, to przystosowany został dla polskiego odbiorcy, a tym samym autor zainicjował dalsze badania tym zakresie.
Dorobek naukowy M. Fleszara jest znaczący. Opublikował ponad 180 pozycji, w tym 10 książek i podręczników akademickich oraz 50 rozpraw i artykułów naukowych. Pod jego kierunkiem studia magisterskie ukończyło 160 magistrów, a siedmiu jego uczniów zdobyło stopnie doktorskie. Kilkudziesięciu studentów z krajów rozwijających się uzyskało dyplomy za odbyte studia z zakresu gospodarki narodowej. Studium to prowadził M. Fleszar w latach 1968-1970.
Najpoważniejszy dorobek M. Fleszara, dotyczy jednak nie z zagadnień międzynarodowych problemów ochrony środowiska, ale historii i metodologii nauk geograficznych. W tym nurcie, jak pisze S. Leszczycki, sprofilowana była jego praca doktorska, opublikowana w 1950 r. Na studiach źródłowych i archiwalnych oparte były rozprawy o Wawrzyńcu Surowieckim, którego uważał za jednego z pierwszych wykładowców geografii ekonomicznej w Polsce (1957). Najobszerniejsze są Studia dziejów geografii ekonomicznej w Polsce od połowy XVIII w. do 1848 r. (1956) oraz Zarys geografii ekonomicznej w Polsce do 1939 r. (1962). Do ciekawszych rozpraw należą studia W sprawie metody badań nad początkami geografii ekonomicznej w Polsce (1956) oraz artykuł pt. Marks i Engels o roli środowiska geograficznego (1953). Na uwagę zasługuje monografia pt. W sprawie badań nad geografią polityczną w Polsce (1956) oraz wspólnie ze S. Leszczyckim napisana praca pt. Spatial Structure of Poland’s Economy (1970).
Znaczny jest również dorobek M. Fleszara w zakresie podręczników. Najczęściej wymienia się tutaj: Geografię ekonomiczną świata (1967), Geografię gospodarczą Polski (1963) oraz Wstęp do geografii: materiały do wykładów (1965). W opracowaniach zbiorowych na temat geografii gospodarczej Polski pisał rozdziały o rolnictwie. W tym miejscu warto podkreślić, że książka pt. Geografia gospodarcza świata, przez wiele lat była podręcznikiem ogólnokrajowym. Na uwagę zasługuje fakt, że był to pierwszy w Polsce podręcznik napisany w ujęciu problemowym, a nie tylko faktograficznym, a doskonale napisane wstępne rozdziały, są odbiciem metodologicznej pasji autora.
M. Fleszar był popularyzatorem wiedzy geograficznej. Napisał dziesiątki artykułów popularnych i popularnonaukowych. Pisał również wiele recenzji. Na szczególną uwagę zasługuje recenzja książki pt. Podróże po Ameryce Podzwrotnikowej, oparta na wybranych tekstach Alexandra von Humboldta (wydana w Polsce w 1952 r. przez wydawnictwo Książka i Wiedza). Recenzja tej książki to nie tylko hołd złożony wielkiemu uczonemu jakim był Humboldt, ale wyraz szacunku i przyjaźni jakim darzył M. Fleszar Bolesława Olszewicza, który czuwał nad wyborem tekstów i ich tłumaczeniem. Warto podkreślić, że nieczęsto recenzenci książek doceniają pracę tłumaczy i redaktorów opracowań. Dobrze się więc stało, że M. Fleszar przez 10 lat (1958-1968) był redaktorem działu recenzji książek geograficznych i podróżniczych w „Nowych Książkach”. Wydał ich dużo, zaopatrując w przypisy i komentarze, nie wspominając już o bardzo interesujących przedmowach.
S. Leszczycki wspomina: „Polsce Ludowej i geografii oddany był bez reszty. Od młodości reprezentował poglądy lewicowe, stąd jego przynależność do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej (1936-1938), od 1946 do PPR, a od 1948 r. do PZPR.” (Leszczycki, 1973, s. 812). Mieczysław Fleszar był pracowitym człowiekiem, skrupulatnym badaczem, czytającym i piszącym wiele, dobrym dydaktykiem i pedagogiem. Za swoją pracę otrzymał szereg odznaczeń […], w tym Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1969).
Zmarł w sile wieku, w dniu 24 marca 1973 r.
Piśmiennictwo:
Berezowski S., 1981, Geografia ekonomiczna w warszawskiej wyższej uczelni ekonomicznej 1906-1981, „ Przegląd Geograficzny”, 53, 3, s. 649-663.
Leszczycki S., 1973, Mieczysław Fleszar, 1915-1973, „Przegląd Geograficzny”, 45, 4, s. 810-812.
Taylor E., 1973, M. Fleszar, Zanieczyszczenie i ochrona środowiska naturalnego w świecie, „Przegląd Geograficzny’’, 45, 3, s. 667-668 [recenzja].
/opracowała: Ewa Taylor/
Stanisław Wiktor Berezowski (1910-1986)
Stanisław Wiktor Berezowski urodził się 18 października 1910 r. w Krakowie. W 1930 r. rozpoczął studia geograficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w 1934 r. uzyskał stopień magistra filozofii w zakresie geografii. Pracę magisterską napisał pod kierunkiem prof. Jerzego Smoleńskiego. W tym samym czasie ukończył Szkołę Nauk Politycznych przy Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po ukończeniu studiów otrzymał Stypendium Funduszu Kultury Narodowej w Warszawie, w pracowni naukowej prof. Bogdana Zaborskiego.
Od 1935 roku Stanisław Berezowski pracował w Instytucie Śląskim w Katowicach, gdzie opracował, wydany w roku 1937, przewodnik turystyczno-krajoznawczy po województwie śląskim. W latach 1936-1938 odbył studia w Instytut des Hautes Études Internationales przy Wydziale Prawa Uniwersytetu Paryskiego.
Lata wojny spędził Stanisław Berezowski w Warszawie pracując w magistracie m.st. Warszawy, a jego praca konspiracyjna w tych latach zapisała piękną kartę w życiorysie.
Po zakończeniu wojny Stanisław Berezowski ponownie udał się do Paryża w celu kontynuowania studiów nad doktoratem, które odbywał pod kierunkiem prof. Georges Chabot. Pracę doktorską, poświęconą portom Dunaju Środkowego, obronił w czerwcu 1946 r. Promotorem pracy był prof. Stanisław Leszczycki. Tematyka geografii komunikacji pojawiała się w pracach badawczych Stanisława Berezowskiego przez wszystkie dalsze lata jego pracy naukowej.
W listopadzie 1946 r. rozpoczął swoją długoletnią współpracę ze Szkołą Główną Handlową w Warszawie (od 1949 r. Szkoła Główna Planowania i Statystyki, od 1991 r. ponownie Szkoła Główna Handlowa w Warszawie), początkowo jako asystent prof. Jerzego Lotha w Katedrze Geografii Gospodarczej, a od 1 marca 1947 r. jako adiunkt w Katedrze Geografii Ekonomicznej Polski, zaś 1 września 1949 r. został kontraktowym wykładowcą. Na samodzielnego pracownika naukowego w Katedrze Geografii Gospodarczej powołany został 1 września 1952 r. W latach 1957-1972 prowadził Katedrę Geografii Ekonomicznej.
Stanisław Berezowski łączył pracę naukową z pracą w administracji państwowej. Od 1946 r. był pracownikiem Centralnego Urzędu Planowania w Departamencie Międzynarodowym w Warszawie. W 1947 r. był dwukrotnie delegowany do Genewy na konferencje w europejskim biurze Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wiedzę teoretyczną związaną z tematyką planowania i zagospodarowania przestrzennego wykorzystywał także w pracy podjętej we wrześniu 1948 r. w Głównym Urzędzie Planowania Przestrzennego i w Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego w Departamencie Planów Regionalnych i Lokalizacji, gdzie pracował do 1952 r.
Profesor Berezowski był związany naukowo głównie z Warszawą, ale w latach 1948-1958 pracował także w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Łodzi, włączonej później do Uniwersytetu Łódzkiego, gdzie utworzył i prowadził Katedrę Geografii Ekonomicznej. W czerwcu 1954 r. Uniwersytet Łódzki przyznał Stanisławowi Berezowskiemu stopień naukowy docenta. W 1965 r. otrzymał w SGPiS nominację na profesora nadzwyczajnego, a listopadzie 1974 r. na profesora zwyczajnego nauk ekonomicznych.
Profesor Stanisław Berezowski zmarł 4 lutego 1986 r. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Profesor Berezowski łączył w sobie cechy uczonego, nauczyciela kadry naukowej, oddanego studentom dydaktyka, popularyzatora wiedzy naukowej, a także społecznika.
Prace naukowe prowadził Prof. Berezowski w kilku obszarach badawczych. Wczesne prace, realizowane w latach 50., dotyczyły geografii Tatr, a także pasterstwa wędrownego, jako ginącej formy wypasu, w Karpatach i w innych regionach Europy. Na ten temat opracował wiele artykułów i wygłosił kilka referatów na kongresach międzynarodowych.
Kolejnym kierunkiem badań, zapoczątkowanym w pracy doktorskiej, była geografia komunikacji. Profesor dokonał klasyfikacji węzłów transportowych w Polsce. Efektem prac badawczych były liczne publikacje, w tym także cenione podręczniki akademickie.
Wieloletnie studia kierowane i realizowane przez Profesora związane były z teorią struktur przestrzennych i regionalizacji gospodarczej. Badania te rozpoczął podczas pobytu w 1950 r. w Moskiewskim Państwowym Instytucie Ekonomicznym. Profesor rozwijał teorię regionów gospodarczych, szczególnie teorię regionu kompleksowego zainspirowany koncepcjami szkoły radzieckiej i teorię regionu, która prezentowana była w literaturze francuskiej. Te teorie adaptował dla potrzeb planowania regionalnego w Polsce. Prowadził badania nad regionalizacją wewnętrzną regionu warszawskiego. Stworzył podstawy teoretyczne planowania tego regionu, publikując wiele prac naukowych na temat poszczególnych podregionów i regionu metropolitarnego Warszawy. Ta tematyka jest nadal niezwykle aktualna, a studia nad organizacją przestrzenną gospodarki i jej wpływie na rozwój lokalny i regionalny prowadzi obecnie wiele ośrodków naukowych w Polsce.
Ważnym nurtem prac badawczych Profesora była geografia małych miast. Początkowo w swoich pracach koncentrował się na badaniach miast ówczesnego woj. łódzkiego i warszawskiego, a później rozszerzył badania na inne regiony Polski.
Prace Profesora Berezowskiego i współpracującego z nim zespołu badawczego związane z lokalizacją działalności gospodarczej dały podstawy wieloletnim badaniom realizowanym w Katedrze Geografii Ekonomicznej w Szkole Głównej Planowania i Statystyki, a także późniejszej Szkole Głównej Handlowej w Warszawie.
Efektem pracy naukowej Profesora Stanisława Berezowskiego było opublikowanie około 630 pozycji, w tym około 350 opracowań naukowych. Swoje prace publikował w kilku językach (francuski, angielski, niemiecki, rosyjski). Wieloletnie badania naukowe stały się także podstawą prowadzenia studiów nad metodologią nauk geograficznych.
Znaczne są zasługi Profesora w kształceniu kadr naukowych. Pod jego kierunkiem prace doktorskie napisało 8 osób, wśród nich Irena Fierla, Stanislaw Maciej Zawadzki, Jerzy Lehr-Spławiński, Tadeusz Hoff, a wiele innych prac doktorskich było inspirowanych jego badaniami.
Miarą osiągnięć dydaktycznych Profesora Stanisława Berezowskiego było wypromowanie ponad 350 magistrów. Wielu studentów korzystało z podręczników napisanych, bądź redagowanych naukowo przez prof. Berezowskiego, a na szczególną uwagę zasługują: Geografia ekonomiczna Polski, Zarys geografii komunikacji, Struktura przestrzenna gospodarki narodowej Polski, Wstęp do regionalizacji gospodarczej, Geografia transportu, Geografia komunikacji, Metody badań w geografii ekonomicznej. Każda z tych prac doczekała się kilku wydań. Także uczniowie szkół licealnych poznawali geografię ekonomiczną z podręcznika napisanego wspólnie z Józefem Barbagiem. W latach 1974-81 przewodniczył Profesor Berezowski grupie polskiej w pracach dwustronnych komisji (polsko-czechosłowackiej i polsko-rumuńskiej) ds. doskonalenia podręczników szkolnych historii i geografii.
Jako nauczyciel i propagator nauki dbał o rozwój młodzieży akademickiej. W czasie swoich studiów aktywnie pracował w studenckim naukowym Kole Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego i być może dlatego założył w SGPiS Studenckie Koło Naukowe Geografów. Był jego opiekunem i wspierał studentów w prowadzeniu badań i poznawaniu świata. Wszyscy studenci, którzy zaangażowani byli w pracach studenckiego koła naukowego, a dzisiaj niektórzy z nich są pracownikami naukowymi z tytułami naukowymi, pamiętają wielką sympatię Profesora, jaką darzył studentów i ich prace. Uczestniczył w wielu zjazdach studenckich kół naukowych i obozach naukowych. Służył swoją wiedzą i doświadczeniem.
Profesor Berezowski był zapraszany na wykłady do wielu uczelni w Europie i Kanadzie. Przez kilka lat prowadził w SGPiS wykłady dla grupy frankofońskiej na wyższym kursie planowania gospodarczego.
W latach 1972-1978 pełnił funkcję przewodniczącego Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Brał udział w pięciu kongresach Międzynarodowej Unii Geograficznej oraz we wszystkich okresowo organizowanych kolokwiach geograficznych polsko-francuskich. Przez wiele lat był członkiem Komitetu Nauk Geograficznych PAN.
Profesor Berezowski był wielkim miłośnikiem Krakowa i Mazowsza, a szczególnie region warszawski pragnął dogłębnie poznać w sensie historycznym, gospodarczym, geograficznym, krajoznawczym i społecznym. W 1966 r. był współzałożycielem Mazowieckiego Towarzystwa Kultury i działającego przy nim Mazowieckiego Ośrodka Badań Naukowych. W latach 1968-1974 i powtórnie od 1979 był zastępcą przewodniczącego Rady Naukowej Mazowieckiego Ośrodka Badań Naukowych, a przez cały okres - przewodniczącym Komisji Badań Współczesnych tegoż Ośrodka. Był też członkiem Rady Redakcyjnej „Rocznika Mazowieckiego” i „Czasopisma Geograficznego”. Profesor był współinicjatorem tworzenia stacji naukowych na Mazowszu.
Profesor Berezowski od początku swojej pracy był popularyzatorem nauki. W latach 1955-68 był redaktorem naczelnym miesięcznika geograficznego „Poznaj Świat”, gdzie w licznych artykułach przybliżał młodzieży wiedzę geograficzną.
Za swoją pracę został odznaczony wieloma nagrodami i medalami, a Towarzystwa Geograficzne w Czechosłowacji i Paryżu nadały Profesorowi tytuł honorowego członka.
Dewizą badań Profesora Stanisława Berezowskiego było dogłębne poznanie krajobrazu, życia gospodarczego społeczeństwa i jego kultury, by służyć środowisku i potrzebom mieszkańców. Wyznaczał kierunki badań naukowych, do których współcześnie wraca nauka. Tworzył fundamenty wielu, nadal aktualnych, nurtów badawczych.
/opracowała: Barbara Trzcińska/
Irena Fierla
Irena Fierla (ur. 19 stycznia1933 w Nowosiółkach), geograf, ekonomista. Studiowała w Szkole Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie na Wydziale Ekonomiki Przemysłu (studia pierwszego stopnia) i Wydziale Ogólno-Ekonomicznym (studia drugiego stopnia) uzyskując w 1955 r. dyplom magistra ekonomii. W 1962 r. obroniła pracę doktorską pt. „Analiza geograficzno-ekonomiczna lokalizacji zakładu samochodowego w Starachowicach”, przygotowaną pod kierunkiem naukowym prof. St. Berezowskiego, a w roku 1978 Rada Naukowa Wydziału Ekonomiki Produkcji Szkoły Głównej Planowania i Statystyki nadał jej w uznaniu dorobku naukowego i rozprawy habilitacyjnej „Migracje ludności w Polsce a uprzemysłowienie” stopień doktora habilitowanego nauk ekonomicznych. W 1981 r. otrzymała tytuł profesora nadzwyczajnego SGPiS w Warszawie, a w 1994 r. objęła stanowisko profesora zwyczajnego w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie.
Osiąganiu kolejnych szczebli kariery naukowej towarzyszyła praca zawodowa w Katedrze Geografii Ekonomicznej początkowo na stanowisku asystenta, starszego asystenta, adiunkta, docenta, a w końcu profesora i wieloletniego kierownika tej Katedry. W pracy zawodowej poza badaniami naukowymi i pracą dydaktyczną pełniła różne akademickie funkcje kierownicze. Od 1977 sprawowała funkcje Kierownika Zakładu Geografii Ekonomicznej i Kształtowania Środowiska w Instytucie Polityki i Gospodarki Przestrzennej SGPiS, a po jego rozwiązaniu w Katedrze Geografii Ekonomicznej i Kształtowani Środowiska a następnie w Katedrze Geografii Ekonomicznej. W latach 1968-1975 sprawowała funkcję Prodziekana, a w trakcie kadencji 1978-1981 funkcję Dziekana na Wydziale Ekonomiki Produkcji macierzystej uczelni. Doświadczenie i wiedza sprawiały, iż wielokrotnie powoływana była na członka komisji do spraw programów nauczania i do spraw regulaminu studiów, a zaufanie jakim cieszyła się wśród społeczności akademickiej pozwalały jej zasiadać w komisji dyscyplinarnej do spraw studentów i dyscyplinarnej do spraw pracowników naukowych.
Wysoka aktywność zawodowa przejawiała się także działalnością wychowawczą i dydaktyczną. Prof. I. Fierla jest niezwykle cenionym wykładowcą i dydaktykiem. Była promotorem ponad 220 prac dyplomowych (magisterskich i inżynierskich), 6 prac doktorskich, recenzentem 10 rozpraw doktorskich i 5 rozpraw habilitacyjnych. Przygotowała 6 recenzji wydawniczych publikacji przygotowanych w ramach awansu zawodowego oraz 5 opinii o dorobku naukowym, dydaktycznym i organizacyjnym w postępowaniu o nadanie tytułu profesorskiego.
Od początku lat 60 XX wieku prof. I. Fierla była członkiem Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania PAN, od 1975 członkiem prezydium i sekretarzem naukowym tego Komitetu, a od 1981 r. sprawowała funkcję wiceprzewodniczącej Komitetu. W tym czasie była także redaktorem naczelnym „Zeszytu Badań Rejonów Uprzemysławianych”. Od 1975 r. współpracowała z Komitetem Badań Rejonów Uprzemysławianych PAN. Znacznie wcześniej, bo już w okresie studiów była członkiem Polskiego Towarzystwa Geograficznego, w ramach którego prowadziła seminaria naukowe sekcji Geografii Przemysłu. Przez wiele lat współpracowała z Ostrołęckim Towarzystwem Naukowym i Centralnym Ośrodkiem szkolenia nauczycieli, prowadząc seminaria i wygłaszając wykłady.
Przez wiele lat będąc Kierownikiem Katedry Geografii Ekonomicznej w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie nadała tej Katedrze bardzo wyraźny kierunek rozwoju, w którym badając i opisując zróżnicowanie przestrzenne gospodarki i warunków jej rozwoju, wskazywano przyczyny zróżnicowania i jego konsekwencje tak dla gospodarki narodowej, jak i regionalnej ekonomiki, uwzględniając zmienność otoczenia wewnętrznego i zewnętrznego oraz jego dynamikę. Specyfika badawcza i publikacyjna pracowników Katedry stanowiła w efekcie wyraz dbałości Pani Profesor o zachowanie tradycji i dorobku poprzedników a jednocześnie potrzeby nowoczesności i zorientowania ku przyszłości.
Pani prof. I. Fierla dostrzegała konieczność otwarcia i współpracy z innymi wiodącymi ośrodkami naukowymi, stąd między innymi utrzymywała kontakty naukowe z Katedrą Geografii Ekonomicznej i Instytutem Gospodarki Przestrzennej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Berlinie i Katedrą Geografii Ekonomicznej Instytutu Gospodarki Narodowej im. Plechowa w Moskwie oraz Katedrą Geografii Uniwersytetu w Ostrawie.
Głównym przedmiotem zainteresowań naukowo-badawczych prof. I. Fierli była lokalizacja i struktura przestrzenna przemysłu. W ramach tego obszaru badawczego prowadziła analizy lokalizacji zakładów przemysłowych, dokonywała oceny czynników lokalizacji i specyfiki lokalizacji branż i gałęzi przemysłu. Badała uwarunkowania zmian struktury przestrzennej przemysłu wysoko rozwiniętych państw Europy Zachodniej. Wielokrotnie przedstawiała zagadnienia związane z restrukturyzacją przemysłu, jako problemem regionalnym, z koordynacją procesów restrukturyzacji gospodarki na poziomie regionalnym oraz analizą źródeł finansowania tej restrukturyzacji. Obserwacje zmian ekonomicznych i politycznych zachodzących w polskiej gospodarce pozwoliły Jej na ustalenie wpływu tych zmian na strukturę przestrzenną przemysłu. Prof. I. Fierla przyczyniła się znacząco do rozwoju teorii lokalizacji przemysłu w Polsce oraz typologii jednostek przestrzennych przemysłu.
Drugim ważnym obszarem badań prof Ireny Fierli były zagadnienia związane z kształtowaniem przemysłowych jednostek przestrzennych. Dokonała oryginalnej typologii okręgów, ośrodków i zespołów przemysłowych uformowanych w naszym kraju, a ponadto wskazała na regiony zagrożone regresem w efekcie dokonującej się w latach 90 XX wieku transformacji ekonomicznej. Profesor Irena Fierla jest także jednym z najwyżej cenionych specjalistów w zakresie polskiej ekonomiki regionalnej.
Z podstawowym nurtem zainteresowań prof. I. Fierli wiążą się zagadnienia ludnościowe. W ich ramach badała współzależności pomiędzy lokalizacją przemysłu a zasobami siły roboczej i migracjami ludności. Szczególną aktywność przejawiała w zakresie badań nad gospodarowaniem czynnikiem ludzkim w rejonach uprzemysławianych i depopulacją niektórych regionów Europy Środkowej, w tym Polski. Ważnym obszarem zainteresowań pozostawały migracje ludności i specyfika lokalnych rynków pracy. Ponadto w wielu publikacjach podnosiła, ważne z poznawczego punktu widzenia, zagadnienia z zakresu geografii ludności oraz regionalnych aspektów rozwoju społeczno-ekonomicznego.
Prof. I. Fierla jest niekwestionowanym autorytetem w odniesieniu do przestrzennej problematyki lokalizacji przemysłu, teorii kształtowania regionów przemysłowych i uwarunkowań ekonomicznych migracji ludności. O czym świadczy liczba i ranga publikacji, aktywność na konferencjach, sympozjach i uznanie w środowisku geografów. Prof. I. Fierla jest autorką i współautorką wielu publikacji, spośród których na uwagę zasługuje 11 monografii, 33 artykuły oraz ponad 25 podręczników akademickich.
Za działalność naukową, dydaktyczną i organizatorską wielokrotnie była nagradzana. Otrzymała Srebrny Krzyż Zasługi, Złoty Krzyż Zasługi, Medal Komisji Edukacji Narodowej i Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, pięciokrotnie uzyskała nagrodę Ministra Nauki Szkolnictwa Wyższego i Techniki i wielokrotnie nagrody Rektora SGPIS i Rektora SGH W Warszawie.
/opracowała: Dorota Niedziółka/
Witold Rakowski
Prof. W. Rakowski należy do grona naukowców wyróżniających się bardzo bogatą działalnością naukową, talentem dydaktycznym, charyzmą menedżerską, ale też bardzo konkretnym, nie tylko naukowym, ale też „społecznikowskim” podejściem do spraw rozwoju lokalnego i regionalnego oraz konkretnych grup adwersarzy (mieszkańcy, grupy społeczno-zawodowe). Niezwyle bogaty życiorys ukazuje sylwetkę profesora jako człowieka łączącego w sposób elastyczny funkcje naukowe, dydaktyczne i zarządcze. Kreśląc sylwetkę prof. Rakowskiego nie można oprzeć się wrażeniu, że jest to życiorys tak bogaty, że z pewnością przekraczający potoczne wyobrażenie sylwetki naukowca i, co się z tym wiąże, trudny do ujęcia w sposób lapidarny, a jednocześnie ukazujący bogactwo osobowości i dokonań.
Rakowski jest postrzegany jako „znany badacz zagadnień regionalnych” , koncentrujący swoje pole badawcze na tematyce „geografii ludności” . Wśród licznych zagadnień naukowo-badawczych podejmowanych przez Rakowskiego, do których należą: procesy urbanizacji i uprzemysłowienia, migracje ludności (wahadłowe i stałe), komunikacja, system osadniczy, rolnictwo, planowanie przestrzenne, gospodarka lokalna i regionalna oraz warunki życia ludności, jako szczególnie oryginalny dorobek zostały uznane: migracje ludności, kształtowanie systemu osadniczego, warunki bytu ludności. Do charakterystycznych cech profilu naukowego Rakowskiego należy koncentracja zainteresowań badawczych na dociekaniach empirycznych podbudowanych gruntowną i wielopłaszczyznową analizą metodologiczną i statystyczną.
Wydaje się, że duży wpływ na kształt zainteresowań badawczych Rakowskiego miały elementy jego życiorysu takie jak: zakorzenienie historyczne w tradycji wsi polskiej, wychowanie w rodzinie wielodzietnej czy przymusowa migracja. Tak więc swoje zainteresowania i pasje badawcze sprawami związanymi z rozwojem rolnictwa, urbanizacją wsi, procesami migracji i uprzemysłowienia, a także warunkami bytu społeczności lokalnych budował również w nawiązaniu do doświadczeń osobistych.
W. Rakowski urodził się 6 stycznia 1936 r. w Radowiczach na Wołyniu w rodzinie chłopskiej jako dziewiąte z dziesięciorga dzieci. Po wojnie rodzina Rakowskich osiedliła się koło Sztumu (woj. pomorskie) i z tym regionem Rakowski związał edukację podstawową i średnią (Technikum Rachunkowości Rolnej). Pierwsze praktyczne powiązanie teorii z praktyką gospodarczą doświadczy jako instruktor rachunkowości spółdzielni produkcyjnych w tamtejszym Prezydium Rady Narodowej. Swoją edukację akademicką i późniejszą karierę zawodową związał już jednak z innym regionem, a mianowicie Mazowszem, dla którego wiodącą uczelnią ekonomiczną była warszawska SGH (wówczas SGPiS). W latach 1956-1961 Rakowski odbył studia na kierunku Ekonomika Produkcji, a następnie podjął pracę jako pracownik naukowy (od 1963 r.) zaczynając od stanowiska asystenta stażysty/asystenta poprzez kolejne stopnie naukowe: adiunkta (1971 r.), dr habilitowanego (1981 r.), profesora nadzwyczajnego (1991 r.) i profesora (1993 r.).
W. Rakowski przez około 30 lat (do roku 1993) był związany z Katedrą Geografii Ekonomicznej, gdzie kształtował swoje zainteresowania jako badacz, naukowiec i dydaktyk. Efektem prowadzonych wówczas badań była praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. I. Fierli oraz rozprawa habilitacyjna, pokazująca w szerszym kontekście zagadnienia urbanizacji, uprzemysłowienia i migracji wcześniej ujmowane egzemplifikacyjnie. Obie prace, tj. książka będąca skrótem pracy doktorskiej pt. Procesy urbanizacji wsi na przykładzie województwa warszawskiego w latach 1950-1966 („Studia KPZK PAN”, t. L, PWN, Warszawa 1975), a także praca habilitacyjna pt. Uprzemysłowienie a proces urbanizacji (PWE, Warszawa 1980) znalazły się wśród jego najważniejszych publikacji książkowych. Jak podkreśla Rakowski studium procesów urbanizacyjnych wsi w woj. warszawskim (oparte o liczne wyjazdy studyjne m.in. w ramach obozów naukowych) znajduje się w grupie „najlepszych publikacji dotyczących procesów urbanizacyjnych na wsi” . Ukazuje bowiem wszechstronne związki, jakie zachodzą na terenach wiejskich pod wpływem podejmowania pracy pozarolniczej przez ludność wiejską, w tym m.in. związek między położeniem wsi w podsystemie osadniczym a procesem ich wyludniania.
Wśród wyróżniających się prac Rakowskiego jest też książka „Regiony miejskie w Polsce w świetle migracji ludności” (MiO, SGPiS 1989, nr 271). Jest to studium określające delimitację stref ciążeń dużych miast w Polsce na podstawie migracji (stałych) ludności, będące pierwszym tego typu opracowaniem w Polsce. Do ważnych prac napisanych w tym okresie należy też książka powstała na bazie raportów z badań pt. Migracje ludności wiejskiej województwa radomskiego i ich wpływ na proces wyludniania się terenów rolniczych (Warszawa, SGPiS, 1985), będąca pogłębionym studium przebiegu procesów migracji ludności wiejskiej i ich wpływu na wyludnianie się wsi na przykładzie regionu rolniczego. Z. Strzelecki wskazuje na duże walory metodyczne i aplikacyjne monografii jako szczegółowego studium migracji ludności w mikroskali, „po raz pierwszy w literaturze geograficzno-demograficznej” zaprezentowanego w tak szczegółowy, obszerny i głęboko analityczny sposób. Nadmienić należy, że wymieniona publikacja uzyskała wymiar ponadkrajowy wraz z jej umieszczeniem w wykazie literatury zalecanej z demografii przez Princeton University (Population Idex” vol. 54 nr 10572).
Warty podkreślenia jest także wkład Rakowskiego w działalność naukową Instytutu Gospodarstwa Społecznego (IGS) SGH, w którym pełnił kolejno funkcje zastępcy dyrektora w latach 1987-1993 oraz dyrektora do roku 1996. Prowadzone badania dotyczące warunków życia ludności i społeczności akademickich spotkały się z bardzo dużym zainteresowaniem skutkującym m.in. zamówieniem przez Kancelarię Sejmu ekspertyzy dotyczącej sytuacji materialnej środowiska studenckiego (2000).
Sylwetkę naukową Rakowskiego ukształtowała współpraca z tak znanymi geografami jak: prof. S. Berezowski (regionalizacja gospodarcza), prof. K. Secomski (planowanie przestrzenne, rozwój społeczno-gospodarczy), prof. I. Fierla (geografia przemysłu), prof. B. Prandecka (polityka ekonomiczna i środowisko przyrodnicze), prof. M. Kiełczewska-Zaleska (osadnictwo), prof. K. Dziewoński (osadnictwo) oraz z innymi naukowcami m.in. z prof. A. Kurzynowskim (polityka społeczna).
Wśród najważniejszych kierunków badawczych podjętych we współpracy z Katedrą Geografii Ekonomicznej SGH znalazły się badania w obszarze regionalizacji prowadzone pod kierunkiem prof. S. Berezowskiego, zagadnienia przemysłu (zwłaszcza problematyka okręgów nowouprzemysławianych) pod kierunkiem prof. I. Fierli, jak też kwestie ludności (w tym migracji) i osadnictwa podejmowane we współpracy z prof. K. Kucińskim oraz prof. T. Pakulską i prof. M. Poniatowską-Jaksch będącymi jego wychowankami podobnie jak dr hab. D. Gospodarowicz (Kołodziejczyk) obecnie pracująca w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.
Na imponujący dorobek naukowo-dydaktyczny prof. W. Rakowskiego składa się ponad 300 publikacji . W tej grupie znajduje się 9 książek jego autorstwa oraz 5 książek (w tym 2 podręczniki akademickie), których był współautorem. Jest on m.in. współautorem podręcznika „Geografia ekonomiczna” w którym znajdują się 2 rozdziały jego autorstwa: Rolnictwo oraz Infrastruktura . Do tego dochodzi 20 książek, których jest redaktorem lub współredaktorem. Należy do nich ceniona publikacja powstała dzięki grantowi badawczemu KBN pt. Warunki życia wybranych społeczności lokalnych na początku XXI wieku (SGH, Warszawa 2003) . Wśród najnowszych publikacji pod redakcją prof. Rakowskiego znajduje się cyklicznie wydawany Rocznik Żyrardowski (lata 2011-2002) oraz książka pt. Przyszłość integracji europejskiej. Uwarunkowania rozwoju gospodarczego Unii Europejskiej (współredaktor P. Misztal, 2012). Wymienione publikacje zawierają również rozdziały jego autorstwa.
Prócz tego jest autorem 271 artykułów i opracowań. Na tą liczbę składają się 204 artykuły w czasopismach naukowych i 42 referaty w pracach zbiorowych oraz inne opracowania (np. 9 tekstów przedmowy w książkach, 5 wywiadów, 5 artykułów w gazetach, 7 głosów w dyskusjach, 3 sylwetki biograficzne).
Dydaktyka i współpraca z młodzieżą akademicką jest także „mocną stroną” prof. W. Rakowskiego, o czym świadczą popularne wykłady na SGH z Geografii ekonomicznej, czy wykład pt. Uwarunkowania społeczne rozmieszczenia produkcji. Jego aktywność dydaktyczna jest związana także z innymi uczelniami w regionie i pozaregionem. W 1997 r. współtworzył Wyższą Szkołę Rozwoju Lokalnego w Żyrardowie, której jest rektorem. Wykładał również w Prywatnej Wyższej Szkole Ochrony Środowiska w Radomiu, a także (od 1981 r.) na Politechnice Radomskiej (geografia ekonomiczna, planowanie przestrzenne), gdzie pełni funkcję kierownika Katedry Rozwoju Regionalnego i Lokalnego (Wydział Ekonomiczny). Prowadził również wykłady w Prywatnej Wyższej Szkole Służby Społecznej w Suwałkach.
O owocnej pracy edukacyjnej profesora świadczą wypromowani studenci i absolwenci. Jest promotorem 11 prac doktorskich i 1040 prac licencjackich i magisterskich. Przygotował także około 400 recenzji prac dyplomowych. Warte podkreślenia jest jego zaangażowanie w prace Koła Naukowego Geografów SGPiS, którego przez wiele lat był opiekunem (organizował m.in. liczne obozy naukowe, a pisane pod jego kierunkiem referaty zdobywały nagrody na ogólnopolskich zjazdach kół naukowych, zaś w gronie wychowanków koła znaleźli się późniejsi naukowcy). Interesującym faktem z jego życiorysu były wykłady na Uniwersytecie Polskim w Wilnie (lata 1992-1996), gdzie zorganizował też konkurs „Pamiętniki Polaków na Litwie” którego wyniki zostały opublikowane przez IGS w książce Pamiętniki Polaków na Litwie 1945 – 1995. Losy Pokoleń (SGPiS, 1998).
Bardzo aktywny organizacyjnie sprawował wiele kierowniczych funkcji (m.in. w macierzystej uczelni (SGH). Poza funkcjami kierowniczymi w IGS, pełnił rolę prodziekana Wydziału Ekonomiki Produkcji (lata 1984-1990), a także pierwszego dziekana powstałego po reformie uczelni Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie (1991-1993). Pełnił również funkcję przewodniczącego Komisji Kwalifikacyjnej do Spraw Stopnia Specjalizacji Zawodowej Nauczycieli w zakresie geografii przy Wojewódzkim Ośrodku Metodyczno-Politechnicznym w Radomiu. Rakowski (1995-1996) był członkiem Państwowej Rady Gospodarki Przestrzennej CUP oraz należał do Rady Naukowej przy Prezydencie m.st. Warszawy (1986-1989). Ponadto aktywnie działa w Mazowieckim Towarzystwie Naukowym (w-ce przewodniczący od 1999), Radomskim Towarzystwie Naukowym i Polskim Towarzystwie Demograficznym.
Szerokie spektrum zainteresowań badawczych i ścisłe ich powiązanie z praktyką gospodarczą i społeczną są podstawą postrzegania Rakowskiego jako „naukowca-ekonomisty o dużej, wręcz humanistycznej, wrażliwości społecznej i rozległych zainteresowaniach” .
/opracowała Anna Rutkowska-Gurak/